Karaman’da elektriğin serüveni

XX. asrın başları…

Karaman karanlıkta.[1] Karaman’ın tenvîri için ilk adımlar atılır. Bu teşebbüsü Karaman İ’dâdîsi Riyâziye Muallimi Sapancalı Hasan Hüsnü Bey,[2] defterine şu şekilde not alır:[3]

Bu şelâleden istifâde ederek Yerköprü’de[4] tesîs edilecek elektrik vasıtasıyla Konya, Karaman ve Ereğli’nin tenvîri ve bazı fabrikaların inşâsı, inde’l-iktiza tramvaylar işletilmesi[5] düşünülmüş bunun için beş sene evvel[6] Karaman’da mevcud Millî Banka,[7] ticaret, ziraat ve Tartan-zâde şürekâsı şirketleri[8] birleşüp orayı Avusturyalı Alexandre Raymond[9] isminde mütehassıs bir mühendise keşf ettirerek lâzımgelen projeyi bil-ikmâl Nâfıa Nezâretine[10] mürâcaat ederler. Nezâret son derece teshilat gösterir ve imtiyazı verilmek üzere iken mütareke[11] mucibeleri mâni olur.

Yıllar sonra Akşam Gazetesi, bu teşebbüse “Bu kuvvetli sudan elektrik istihsal etmek istiyen Karamanlı bazı müteşebbisler, işe başlamışlar, projeler yaptırmışlarsa da işin fazla sermayeye ihtiyaç göstermesi karşısında teşebbüsü kuvveden fi’le çıkarmak imkânı elde edilememiştir. Hâlen Belediyede bulunan bu projenin ancak devlet sermayesi ile tatbikına imkân vardır.” şeklinde değinmiştir.[12]

Söz konusu iptidâî proje ve haritalar[13] tetkîk edildiğinde; Sille[14]-Bozkır,[15] Bozkır-Küpçüler,[16] Küpçüler-Fisandon,[17] Fisandon-Ereğli,[18] Ereğli-Karapınar[19] ve Karapınar-Sille arası düz hat ile birleştirilerek, bu imtiyaz alanının hudutlarının tespit edildiği anlaşılıyor.

Proje hayata geçmiş olsa idi; Karaman, Konya ve Ereğli’nin tenvîri sağlanacak, bazı fabrikalar tesîs edilecek ve Bağdat Hattı’nın bölgeden geçen bölümü üzerinde tramvay işletmeciliği yapılacaktı. Yani o günün şeraitinde “çılgın” bir proje.

***

Otuzlu yıllar

Karaman’ın en kuvvetli ihtiyaçlardan biridir elektrik. Karaman Belediyesi’nin bütçesi 25 bin liradan ibarettir. Gazetelerde elektrik muâmelesinin bittiği ve Ağustos ayı içinde yapılacağının kuvvetli olduğuna dair haberler yer alır. Bu haberler de temenniden öteye geçmez.[20]

Ağalar Değirmeni

Karaman’da, şehre üç yüz metre kadar uzakta bir değirmen vardır: Ağalar Değirmeni. Akan su ile işleyen bu değirmen suyundan kasabanın ışığını temin etmeyi düşünen belediye heyeti bunu tetkîk etmek üzere İstanbul’dan bir mütehassıs getirtmiştir. Bu mütehassıs Robert Kolej Mektebi Elektrik Müderrisi Hasan Hâlet Bey’dir.[21] Tetkîkatına başlayan Hasan Hâlet Bey, bu husustaki projenin esasları tespit eder. Proje ve plânlar bir ay içinde tasdik için İktisat Vekâletine gönderilir.[22]

Nâfıa Vekâletince tasdik edilen elektrik tesîsatı, keşifnâme şartnâmesi mucibince kapalı zarf usulüyle ve 21 gün müddetle mevkii münâkasaya (eksiltme) konulmuştur. Keşif bedeli 20 bin 337 liradır. Tâlipler keşifnâmeyi İstanbul Taksim’de İstiklâl Apartmanı’nda Mühendis Hasan Hâlet Bey’e ve Karaman Belediyesi’ne mürâcaatla görebileceklerdir. Ayrıca, tâliplerin birkaç mahalde muvaffakiyetle tesîsat yapmış olmaları şartı aranmaktadır.[23]

21 gün müddet beklenir. Ancak mevkii münâkasaya konulan elektrik tesîsatına tâlip zuhur etmez. 15 gün müddetle temdit edilmek zorunda kalınır. İhâle günü 22 Nisan 1934 tarihine müsâdif pazar günüdür.[24] Bu arada münâkasanın dört hafta uzatılması hakkında bazı müesseseler de mürâcaat ederler. Bunun üzerine ihâle müddeti, 22 Mayıs 1934 tarihine kadar uzatılır. Bedeli ihâlenin üçte biri peşinen, kısmı mütebakisi kabulü muvakkati müteakip fef’ten ve peşinen verilecektir.[25]

Akşam Gazetesi, 30 Ocak 1935 tarihli nüshasında; çevresiyle 50 bine yakın nüfuslu Karaman’ın Kasaba,[26] Başkışla, Bucakkışla, İbrala ve Kılbasan adlı beş kamun[27] ile 87 köyü olduğunu ve 17 bin liraya yapılan elektrik tesîsatının da pek yakında biteceğini ve elektriğin yanacağını müjdeler.[28]

Karaman baharı sevinçle karşılar, tabiât uyanmaktadır. Artık medeniyet nuruna kavuşma vakti gelmiştir.

Günlerden 4 Mart 1935 Pazartesi günü. Resmî küşatta Vali Cemal Bey ile Kaymakam Faik Bey,[29] temsili olarak idare lambasını kırar.[30] Değirmenden istihsal edilen 35 Kw/h’lik enerji ile Karaman’ın sokakları aydınlanırken, 229 meskene de cereyan verilmiştir.[31]

Elektriğe kavuşan illerimizi sıralayan Kurun Gazetesi, 30 Ekim 1935 tarihli nüshasında; Ermenak,[32] Konya Ereğlisi ve Karaman’ı da zikretmiştir.[33]

Karaman Belediyesi elektrik tesîsatına ilâve edilecek yeni türbin, dinamo, tevzi tablosu ve sair malzeme ve bu malzemenin yerlerine konması açık eksiltmeye konar. Bu işin keşif bedeli 10 bin 800 lira, muvakkat teminat bedeli 810 liradır. Eksiltme 16 Birinci teşrin (Ekim) 936 günlemecine rastlayan cuma günü saat 14.00’de belediye encümenince yapılacaktır. Eksiltmeye girmek isteyenlerin tasdikli ehliyetnâmelerini ve %7,5 muvakkat teminat akçalarını veya banka mektubunu eksiltme günü saat 13.00’e kadar Karaman Belediyesi veznesine yatırmaları ilân olunur.[34]

1936 yılında Karaman’ıntenvîratına kâfi gelmeyen elektrik istihsalinin şebekenin genişletilmesi suretiyle arttırılması kararlaştırılır.[35]

Karaman’da 937 yılında başarılacak işlerin başında;yol ve elektrik işleri ön safta gelmektedir. Mevcut dinamonun kuvvetini artırmak için 10 bin lira tahsîsat ayrılır. Pek yakında şimdiki fabrikanın kuvveti 150 beygir kuvvetine çıkarılacak, bu suretle Karaman’ın elektrik ihtiyacı temin edilmiş olacaktır.[36]

Karaman Belediyesi,560 lira bedelli 560 metre 3X10 mm murabbaı yüksek tevettürlü yeraltı kablosu ve 120 lira bedelli 30 adet sokak lâmbası armatörü ihâlesine çıkar. Gümrük resmi belediyeye ait olmak, Mersin veya Haydarpaşa’da teslim edilmek şartı konulur. Tâliblerin 1 Şubat 1938 Salı gününe kadar tekliflerini Karaman Belediyesi’ne bildirmeleri istenir.[37] Söz konusu tarihte tâlip çıkmayınca teklif verme süresi10 Şubat 1938 Perşembe gününe kadar on gün müddetle uzatılır.[31]

Yıllar geçtikçe mevcut elektrik makinası şehrin ihtiyacına kâfi gelmemeye başlar. Birçok sokak ışıksızdır. Belediye yeni bir makine çalıştırmaya başlar. Bu suretle şehrin ışıksız kalan tarafları ışıklandırılmış olur.[39]

Gümrük masrafı Karaman Belediyesi’ne ait olmak üzere muhtelif elektrik malzemesi(560 m. yer altı kablosu için yüksek tevettürlü 3X10 M/2 6300 Volt, 4 bin m. 10 onluk çıplak bakır tel, 1.500 m. 6 altılık çıplak bakır tel ve 30 adet sokak lambası armatörü) alımını açık eksiltme suretiyle 29 Ağustos 938 pazartesi günü saat 11.30’da belediye encümeninde ihâleye çıkılır. Muhammen bedeli bin 50 lira, temînat akçesi de 78,75 liradır.[40]

29 Ağustos 938 pazartesi günü saat 11.00 ve 11.30’da belediye encümeninde ihâle edileceği evvelce Ulus ve Cumhuriyet gazeteleriyle ilân edilen Karaman’a getirilecek içme suyu projesi ve fennî şartnâmesini yapmaya ve 1.050 lira muhammen bedelli dört kalem elektrik malzemesi alımına ihâle gününe kadar tâlip çıkmaz. Açık eksiltmeleri onar gün uzatılır ve ihâlenin 8 Eylül 938 Perşembe günü saat 11.00’de yapılacağı ve isteklilerin mürâcaat etmeleri istenir.[41]

Karaman’ınhâlen tenvîr edilmeyen bir kısım sokaklar ile kasaba halkından arzu edenlere elektrik cereyanı verilmesi için 939 bütçesinden temin edilecek tahsîsatla 60 beygir kuvvetinde bir lokomobil[42] satın alınarak, istihsalât nisbetinin tezyit edilmesi kararlaştırılır.[43]

Kırklı yıllar

Ciddi çalışması ile kendisini tanıtan Karaman Belediye Reisi Yusuf Ziya Bey,[44] Ankara’nın yolunu tutar. Temaslar neticesi Belediyeler Bankasından 80 bin lira istikraz sağlanır.[45] Reis, istikraz edilen bu para ile Karaman’ın ihtiyacını karşılayan elektrik tesîsatının ihtiyaca yeter bir şekilde takviye edileceği müjdesini verir.[46]

1940 yılında 108 yeni aboneyle Karaman’ın toplam elektrik abone sayısı 413’e ulaşır.[47] 

Karaman Belediyesi, elektrik tesîsatında çalıştırılmak üzere birinci ve ikinci sınıf bir elektrik fen memuru alımına çıkar. Nâfıa Vekâletinin bu sınıf fen memurlarında aradığı evsaf ve vesaiki haiz olma şartı aranır. Memurun aylık ücreti 120 lira olarak açıklanır.[48] Şöyle ki, sicilleri itibariyle terfi müddetlerini dolduran Karaman Kaymakamı Feyzi Aktör ile Konya Ereğli Kaymakamı Hamit Onat, 60 liradan 70 liraya terfi etmişlerdir.[49]

1945’te 140 yeni aboneyle Karaman’da toplam elektrik abone sayısı bin 161 olur.

Ellili Yıllar

1950 yılında Fisandon’da 250’şer iki şebeke santral işletmeye açılır. Aynı yıl 424 yeni aboneyle toplam elektrik abone sayısı bin 831’e ulaşır.[50] 

Karaman’ın gözü; Göksu Nehri’nden bol ve ucuz enerji sağlayacak hidroelektrik santralinin inşâ edilmesindedir. İlk müjde 1 Kasım 1951 tarihinde Reisicumhûr Celâl BAYAR’dan[51] gelir.[52] Bayındırlık Bakanı Kemâl ZEYTİNOĞLU[53], ihâlesinin tamamlanmasının ardından, Göksu santrallinin inşâsına başlanacağını ifâde eder.[54] Santral, 9 Mayıs 1952 tarihinde 1954 yılında tamamlanması şartıyla 8 milyon 600 bin liraya ihâle edilir.

1955’te 41 yeni aboneyle Karaman’ın toplam elektrik abone sayısı 2 bin 709 olur.[55] 

Konya Göksu Hidroelektrik Santrali, 20 milyon 348 bin lira masraf edilerek ancak 1959 yılında hizmete girer.[56] 

Altmışlı Yıllar

1961’de 98 yeni aboneyle Karaman’ın toplam elektrik abone sayısı 3 bin 119’a ulaşır.[57] 

Göksu-Hidro Elektrik Santralı’nın faâliyetinin üzerinden tam 6 yıl geçmiştir. Karaman’ın bol elektrik enerjisi alması için Elektrik Etüd İdaresince yapılan plân gereğince İller Bankası aracılığıyla 5 milyon 500 bin lira sarfı ile 46 kilometrelik Karasınır-Karaman yüksek gerilim hava hattı inşaatı ikmâl edilir ve DLF[58] kredisinden temin edilen 3 milyon 600 bin lira ile şehir içi yüksek gerilim ve alçak gerilim tesîsleriyle trafo postaları yeniden yapılandırılır. Böylece Karaman, Göksu hidro-elektrik santralından 1 Temmuz 1965 tarihinde yararlanmaya başlar.[59]

Bu tarihte 1.016 yeni aboneyle Karaman, toplam 4 bin 441 elektrik abone sayısına ulaşır.[60] 

1967 yılına gelindiğinde şehrin elektrik enerjisi; iki adet dizel elektrojen grubu, Fisandon ve Göksu hidroelektrik santrallerinden sağlanmaktadır.

Karaman’ın toplam 5 bin 350 elektrik abonesi vardır. Günlük sarfiyatı 2.800 Kwh’dir ve artık ihtiyaca cevap vermektedir. Karaman Belediyesi, 1967 yılında elektrik satışından 2 milyon 179 bin 491 lira ve 192 bin 798 lira olmak üzere toplam 2 milyon 372 bin 289 lira gelir elde eder.[61]

1964 yılından önce Konya’nın 889 köyünden sadece beşinde elektrik varken 1967 yılında bu sayı 31’e (merkeze bağlı 8, Akşehir ilçesinin 21, Bozkır ilçesinin 1, Doğanhisar ilçesinin 1) çıkar. Bu köylerin içinde Karaman’ın kasabaları[62] dâhil hiçbir köyü bulunmuyordu. Konya’nın elektrik ihtiyacı Kuzeybatı Anadolu sistemine bağlı elektrik santralı ile Göksu-Yerköprü hidroelektik santralından temin edilmekteydi.[63]

Konya’nın 80 köyü, 1968 yılı köy elektrifikasyon yatırım programına alınır. Bunlardan sadece 12 köy Karaman’a aittir: Bölükyazı (Masara), Çakırbağ (Dilbeyan), Çiğdemli (Davgandos), Dereköy (Fisandon), Göztepe, Karalgazi, Kızık, Kurtderesi, Mecidiye, Mesudiye (Muhacir Duraydası), Sudurağı (Sıdırva) ve Yazılı (Göndere).[64]

Yetmişli Yıllar

Elektrik enerjisi ihtiyacının %90’ı Türkiye Elektrik Kurumundan (TEK), %10’u belediyenin Dere köyündeki hidroelektrik tesîslerinden karşılanıyordu.[65]  35 bin 49 nüfuslu Karaman merkezin elektik yönünden hiçbir sıkıntısı kalmamıştı.

Akçaşehir, Kâzımkarabekir (Kasaba), Kılbasan, Taşkale (Kızıllar), Yeşildere (İbrala) ve Yollarbaşı (İlisıra) kasabaları ile Bölükyazı (Masara), Çakırbağ (Dilbeyan), Çiğdemli (Davgandos), Dereköy (Fisandon), Göztepe, Karalgazi, Kürtderesi, Mecidiye, Mesudiye (Muhacır Duraydası), Sudurağı (Sıdırva) ve Yazılı (Yazılı) köyleri olmak üzere 17 yerleşim birimi elektriğe kavuşmuştu. 1968 programında yer almasına rağmen Kızık köyüne elektrik gelmedi.[66]  

Diğer köyler ise elektriğin gelmesi için bir elektrik mühendisinin[67] başbakan olmasını bekleyecekti.

Nereden nereye?

Bugün Karaman’ın elektrik santrali kurulu gücü 553 MW’dir.[68] Toplam 26 adet elektrik enerji santralinden yıllık yaklaşık 1.417 GW[69]  elektrik istihsali yapılıyor. Bunun %95,1 hidro-elektrik, %1,8 güneş; %1,6’sı doğalgaz çevirim ve %1,3’ü rüzgâr santrallerinden karşılanıyor.[70]

İşte Karaman’da elektriğin bir asırdan fazla süren serüveni.

Uğur ERKÂN.

___________________________________________________________________________

[1] XIX. asrın ikinci yarısından itibaren sokakların aydınlatılması işi, kandil, sıvıgaz ve havagazı ile sağlanmıştır. XX. asrın başında elektrikle bu işin yapılması teşebbüsleri, I. Cihan Harbi’nin çıkmasıyla birlikte çeşitli yönlerden etkilenmiştir. Osmanlı Devleti’nde ilk elektrik tesîsi Tarsus’ta kurulmuştur. Tarsus Belediyesi’nde çalışan ve Tarsusluların “Torfil” dedikleri Avusturyalı Dörfler’in girişimleri sonucunda, Tarsus’a 1.800 metre uzaklıktaki Bendbaşı’ndan 1902 yılında getirilmiştir. Elektrik santrali, bir su değirmeninin hareket ettirdiği dinamodan sağlanan 2 Kw gücünde bir tesîs idi. Bu tesîsten elektrik, ağaç direkler ve çoğunlukla binalar ile duvarlara bağlanmış bir şekilde alçak gerilimli hatlarla iletilmiştir. O dönemde elektrik birkaç ev dışında ekseriyetle sokak aydınlatmasında kullanılmıştır. (Adnan Dinçel, “Türkiye’de Elektriklendirme Hizmetlerinin Anı ve Belgelerle Tarihçesi”, Türkiye Elektrik Kurumu 50. Yıl, Ankara: 1973, s. 87-88.)

[2] Hasan Hüsnü SAVAŞÇIN [1310 (1893)-10 Nisan 1958]; 1338 (1922) yılı Karaman’ının içtimâî hayatı, tarihî ve coğrafyasını kaleme almıştır. 1338 (1922) Sene-i Dersiyesi Sicil-i Ta’lim Varakası’nda Karaman İ’dâdî Mektebi’nde ulûm-ı riyâziye (matematik) dersi muallimi (öğretmeni) olarak geçmektedir.

[3] Sapancalı H. Hüseyin, Karaman Ahval-i İctimaiyye Coğrafiyye ve Tarihiyyesi 1338 R./ 1341 H. (Birinci Kitab), (Yayınlayan: İbrahim Güler), Ankara: 1993, s. 28.

[4] Yerköprü-Göksu Şelâlesi; şu an Konya’nın Hadim ve Güneysınır ilçeleri sınırında yer almaktadır. (Ahmet Çolak, Karaman Gezi Rehberi, İstanbul: 2012.) Şelâle, Hadim ilçesine 23, Güneysınır ilçesine 45, Karaman’a 60 ve Konya’ya ise 110 km mesafededir. İdarî bakımdan Hadım, 30 Mayıs 1926 tarihinde Karaman’dan ayrılarak, Aladağ ve Pirlevganda (Taşkent) nâhiyeleri ve 41 köyü ile ilçe yapılmıştır.

[5] Konya 1923’te elektriklenmiştir. 1926 yılında Konya Elektrik TAŞ kurulmuştur. T.C. Cumhurbaşkanlığı (Devlet Arşivleri Başkanlığı) Cumhuriyet Arşivi 30..18.1.1.20.59..5. Konya şehrinin elektriklendirilmesi ve tramvay işletilmesi imtiyazı Konya Belediyesi’ne verilmiştir. T.C. Cumhurbaşkanlığı (Devlet Arşivleri Başkanlığı) Cumhuriyet Arşivi, 230..0.0.0.139.10..1.

[6] Sapancalı H. Hüsnü Bey, notlarında Rûmî 1338/ Hicrî 1341/ Milâdî 1922 Karaman’ından bahsetmektedir. İptidâî proje raporu 18 Teşrinîsânî 1333 (1917) ve İmtiyaz hududlarını gösteren haritanın tanzim tarihi ise 5 Kanunuevvel 1333 (5 Aralık 1917) tarihidir.

[7] “Karaman Millî Bankası Osmânlı Anonim Şirketi”, 18 Şubat 1327 (3 Mart 1912) tarihinde kurulmuş olup, 31 Mart 1331 (13 Nisan 1915) tarihinde Sadaret makamınca onaylanmıştır. Kurucuları; Tartanzâde Hâcı Sâmî, Müftizâde Ahmed, Kadıbeyzâde Mehmed, Boynukalınzâde Hâcı Ali, Helvacızâde Hâcı Bekir, Kayserilizâde Hâcı Ömer, Hadizâde Rahmî, Kayserilizâde Sabit, Kayserilizâde Hâcı Süleymân, Aladağlı Hâcı Hüseyin, Dedemoğlu Hâcı Mustafâ, Zengenli Hüseyin, Yüzbaşı Hâcı Bekir (hâlen Hotin’de askerde), Yüzbaşızâde Mahmûd, Hâcı Seyid Ali, Kırlızâde Hasan, Müminzâde Hâcı İbrâhim, Hâcı Mahmûd’un Hâcı Mehmed ve Saçmacızâde Mustafâ’dır. Banka 20 bin Osmanlı Lirası sermaye tutarı ile kurulmuş. Bu sermaye 4 bin hisse olarak düzenlenmiştir. 22 Mayıs 1927 tarihli Reisicumhûr Gazi Mustafa Kemâl imzalı bir kararnâmeyle tekrar yapılandırılmış, tüzüğünde tadilata gidilmiş ve adı “Karaman Millî Bankası Türk Anonim Şirketi” olarak değiştirilmiştir.

[8] Hacı Sami TARTAN [1292 (1876)- 7 Şubat 1966]; Tartanzâde Hâcı Emin Efendi’nin [1258 (1842)-1921]  yedi çocuğunun en büyüğüdür. Karaman’ın tanınmış eşrafından olup, “Kumpanya” adıyla ticâretle iştigal etmiştir. “Kumpanya” kelimesi İtalyanca’dan (<Lâtince) dilimize geçmiş, “şirket, ortaklık” ve “aynı görüşü paylaşan, aynı menfaat ve işin peşinde koşan kimselerin meydana getirdiği topluluk” manalarına da gelmektedir. (Kubbealtı Lûgatı). Ortakları arasında Hadizâde Rahmî Efendi de (GÜVEN) bulunmaktadır. (Hâcı Sâmi Efendi’nin en küçük oğlu 1947 doğumlu Halil Remzi TARTAN mülâkatından)

[9] Avusturyalı Aleksandre M. Raymond’un hayatı hakkında pek az şey bilinmektedir. 30 yıl boyunca Trakya, Anadolu, Suriye, Hicaz ve Mısır’da araştırmalar yapmıştır. 1800’lerin sonundan Cumhuriyet’in ilk yıllarına kadar, Anadolu’yu dolaşmıştır. Anadolu’daki, maden rezervlerinden İstanbul’daki tramvay ve tünel ağına, İstanbul-Bağdat demiryolu yapımından Şirket-i Hayriye’ye kadar birçok tetkikte bulunmuştur. Ayrıca Selçuklu ve Osmanlı âbidelerinin rölövelerini de çıkarmıştır. Sapancalı, Raymond’u “mütehassıs bir mühendis” olarak tarif etse de mimarlık eğitimi almış, Hâcı Sâmî Efendi’nin suâllerine cevap verebilmek için İstanbul’dan teknik kitaplar getirtmiştir. (Remzi Tartan’ın, “İstanbul’da Yokken Karaman’da Elektriği Düşünmek” başlıklı notlarından)

[10] Bugünkü karşılığı “Bayındırlık Bakanlığı”dır.

[11] I. Cihan Harbi’nin nihayetinde Osmanlı ile İtilaf Devletleri arasında Limni Adası’nın Mondros Limanı’nda demirli Agamemnon Zırhlısı’nda 30 Ekim 1918 akşamı imzalanmıştır. Harbi bitiren ve 25 maddeden oluşan mütarekenâmenin en ağır şartı, İtilaf devletlerinin güvenliklerini tehdit edecek bir durum ortaya çıkarsa, herhangi bir stratejik noktayı işgal edebilme hakkı idi. (7. madde).

[12] “Karaman’da Göksu Şelâlesi”, Akşam Gazetesi, 2 Ocak 1944, Sayı: 9051, s. 2.

[13] 1/1.000 mikyaslı “Konya ve Karaman Şehirleri Civarında Te’sîsât-ı Elektrikiyyeye Dair İptidaî Proje (Avant-Projet D’electrification Environs des Villes de Konia et Karaman)”; 1/1.000 mikyaslı “Göksu ve Karasu İle Menbalarının İltihak Haritası (Plan de Jonction du Goksou du Kara Sou et des Sources Jaillissantes)”; 1/2.000 mikyaslı “Karaman Şehri Haritası (Plan Dela Ville de Karaman)” ile 1/400.000 mikyaslı “Konya ve Karaman Şehirleri Civarında Te’sîsât-ı Elektrikiyyeye Dair Haritadır Hudud-ı İmtiyaziyenin (Plan D’electrification des Environs de la Ville de Konia et de Karaman Limites de la Concession) orjinalleri Ankara’da T.C. Cumhurbaşkanlığı (Devlet Arşivleri Başkanlığı) Cumhuriyet Arşivi’nde  42E7/230..0.0.0/138.8..1. numaralı dosyada bulunmaktadır. Ayrıca biri 3, ikisi de 1’er kuruşluk olmak üzere 3 tane, toplamda 5 kuruş değerinde 3 adet damga pulu bulunmakta ve bu pulların üzerinde “Alexander Raymond” imzası ve “İstanbul, 5. XII. 1917” ibaresi yer almaktadır. (Alaattin Uca, Aytunç Ülker, “1917 Tarihli Karaman-Konya-Ereğli Haritası ve Değerlendirilmesi”, History Studies, A Tribute to Prof. Dr. Halil INALCIK, Volume 5/2, 2013, s. 443-444.)

[14] Sille, Konya ilinin Selçuklu ilçesine bağlı bir mahalle. Konya merkezin 8 km kuzeybatısında yer almaktadır.

[15] Bozkır, Konya iline bağlı bir ilçe olup, Konya’nın 119 km güneyinde yer almaktadır.

[16] Kaydına rastlanmamıştır. Bunun sebebi bugün bu ismin kullanılmamasından ya da değişmiş olmasındandır.

[17] Karaman iline bağlı köy. Karaman’ın 7 km. güneyinde bulunmaktadır. Köyün “Fisandon” olan adı, 1961 yılında yabancı ad taşıdığı gerekçesiyle “Dereköy” olarak değiştirilmiştir. 

[18] Ereğli, Konya iline bağlı bir ilçe. Konya’nın 145 km doğusunda yer almaktadır.

[19] Karapınar, Konya iline bağlı bir ilçe. Konya’nın 96 km doğusunda yer almaktadır.

[20] “Eski Bir Kasabamız: Karaman”, Akşam Gazetesi, 27 Temmuz 1932, Sayı: 4950, s. 6.

[21] Hasan Hâlet IŞIKPINAR [1313 (1897)-1977]; Robert Kolej’den 1916 yılında elektrik, 1922 yılında makina mühendisliği diplomalarını aldı. 1923-1925 yıllarında Robert Kolej’deki asistanlığından sonra 1925-1928 yıllarında ABD’de “Massachusettes Institute Of Technology”de çalışmalarına devam etti ve adı geçen üniversitenin ilk Türk mezunu oldu. 1934 yılına dek Robert Kolej’de öğretim görevlisi olarak çalıştı. Ülkemizde İki yüzden fazla elektrik santralinin tasarlanması ve kurulumu işini gerçekleştirdi. 1932 yılında İstanbul’da Fransızca olarak basılan “L’Industrie Electrique Et Les Ressources Motrices de La Turquie” adlı eserinde, Türkiye’nin elektrik üretiminde kullanılabilecek kaynaklarını ve santrallerini anlattı. 1963 ve 1964 yıllarında Elektrik Mühendisleri Odası İstanbul Şubesi başkanlık görevini yerine getirdi. (“Meslekte 40. Yıl” Jübilesi Yapılan Üyelerimiz, Elektrik Mühendisliği Dergisi, Şubat 1973, Sayı: 194, s. 93; Elif Evrim Şencan Gürtunca, Robert Kolej’de Öğrenim Gören Türk Öğrenciler Üzerine Prosopografik Bir Çalışma (1863-1971), Hacettepe Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Anabilim Dalı (Basılmamış Doktora Tezi), Ankara: 2017, s.  246, 334, 340, 255, 377, 378, 405; Fatma Acun, “Robert Kolej Mezunları ve Meşhurları”, Türk Tarih Eğitimi Dergisi, 2015: 4 (2), s. 151-152.)

[22] “Karaman Kazası Nurlanıyor”, Hakimiyeti Milliye, 15 Haziran 1933, Sayı: 4275, s. 5; “Karaman’da Elektrik”, Hakimiyeti Milliye, 17 Haziran 1933, Sayı: 4277, s. 9.

[23] “Elektrik Tesisat Münakasası”, Hakimiyeti Milliye, 16 Mart 1934, Sayı: 4544, s. 8.

[24] “Elektrik Tesisatı Münakasası Temdidi”, Hakimiyeti Milliye, 19 Mart 1934, Sayı: 4547, s. 8.

[25] “Münakasası Uzatılması”, Hakimiyeti Milliye, 6 Mayıs 1934, Sayı: 4591, s. 7.)

[26] Kâzımkarabekir ilçesi’nin diğer adıdır. Bu yörelere Türkler yerleşmeye başladıklarında ilçe ve civarında bir yerleşim merkezi kurulmuş, ilk kurulan bu yerleşim birimine başlarındaki Türkmen beyinin adından dolayı ”Kasaba-i Mahmûdlar” (Mahmûdlar Kasabası) denilmiş.  Daha sonra bu kasaba halkı şimdiki merkeze yerleşmiş ve “Kasaba” ismi böylece söylenegelmiştir. (www.kazimkarabekir.gov.tr/tarihi Erişim tarihi: 18.03.2020).

[27] 1935 yılı; dilde yenileşme hareketlerinin zirve yılıdır. Bir idârî birim olan “nâhiye”nin yerine “kamun” kelimesi ikâme edilmiştir. (“Dil İşleri“, Ulus Gazetesi, 20 Haziran 1935, Sayı: 1297, s. 2; “Resmî Makam ve Daire Adları“, Akşam Gazetesi, 8 Temmuz 1935, Sayı: 6005, s. 2). Bu kelime de konuşma ve yazı dilimize yerleşmemiş, bunun yerine “bucak” kelimesi kullanılmıştır.

[28] “Karaman Güzelleşiyor”, Akşam Gazetesi, 30 Ocak 1935, Sayı: 5849, s. 6.

[29] Faik TÜREGÜN, 24 Temmuz 1933-10 Teşrinievvel (Ekim) 1936 tarihleri arasında Karaman Kaymakamlığı yanında Karaman belediye reisliğini de deruhte etmiştir. (Resmî Gazete, 28 Eylül 1933, Sayı: 2515, s. 3105; 12 Temmuz 1936, Sayı: 3435, s. 7219).

[30] “Türkiye’nin En Büyük Şellâlesi”, Akşam gazetesi, 17 Şubat 1935, Sayı: 5867, s. 6; “Karaman’da bayındırlık”, Akşam Gazetesi, 26 Haziran 1935, Sayı: 5993, s. 8.

[31] Karaman’a ilk elektriğin geliş tarihi 1938 yılı olarak geçmektedir. (İbrahim Rıfkı Boynukalın, Karaman’ın İktisadi ve Sosyal Gelişimi, İstanbul: 2012, s. 64) Bu tarihlendirme doğru değildir.

[32] 1946 yılında “Ermenâk” ismindeki “nâk” şeklindeki son hecesi alınan bir kararla “nek” olarak değiştirilmiştir. (rasyonelhaber.com/makale/2282/ermenek-adini-nereden-almistir Erişim tarihi: 18.03.2020).

[33] “Elektriğe Kavuşan İllerimiz”, Kurun Gazetesi, 30 Ekim 1935, Sayı: 6396.336, s. 4.

[34] “Karaman Belediyesinden”, Ulus Gazetesi, 4 Ekim 1936, Sayı: 5456, s. 6; “Karaman Belediyesinden”, Ulus Gazetesi, 7 Ekim 1936, Sayı: 5459, s. 7.

[35] “Karaman’da”, Akşam Gazetesi, 6 Aralık 1936, Sayı: 5519, s. 5.

[36] “Karaman’da 937 Yılında Başarılacak İşler”, Akşam Gazetesi, 6 Nisan 1937, Sayı: 6632, s. 12.

[37] “Kablo Alınacak”, Ulus Gazetesi, 22 Ocak 1938, Sayı: 5921, s. 7.

[38] “Kablo ve Elektrik Lâmbası Alınacak”, Ulus Gazetesi, 8 Şubat 1938, Sayı: 5938, s. 6.

[39] “Karamanın Elektrikle Tenviri”, Ulus Gazetesi, 15 Şubat 1938, Sayı: 6942, s. 11.

[40] “Muhtelif Elektrik Malzemesi Alınacak”, Ulus Gazetesi, 26 Ağustos 1938, Sayı: 6133, s. 11.

[41] “Münakasa Tehiri”, Ulus Gazetesi, 4 Eylül 1938, Sayı: 6142, s. 10.

[42] Fransızca “locomobile”den, genellikle tarım alanında ve sanâyide kullanılan, bir koşum takımı ile istenilen yere çekilebilen, tekerlekler üzerine yerleştirilmiş buhar makinesi veya patlamalı motor. (Kubbealtı Lûgatı)

[43] “Karamanda Elektrik ve Su Meseleleri Hallediliyor”, Akşam Gazetesi, 10 Şubat 1939, Sayı: 7297, s. 8.

[44] Karaman eşrafından Göncüzâde Abdurrahmân Efendi’nin oğludur. 1321 (1905) tarihinde Karaman’da doğmuştur. Rüştiye (ortaokul) mezunudur. 2 Eylül 1938 tarihinde Maliye’deki memuriyetinden istifa ederek, Belediye reisliğine seçilmiştir.  Mali sıkıntılara rağmen şehrin imârı ve tezyini, iktisaden kalkınması için çok gayret sarf etmiştir. 25 Temmuz 1949 senesinde vazifeden ayrılmıştır. (İbrahim Hakkı Konyalı, Âbideleri ve Kitâbeleriyle Karaman Tarihi (Ermenek ve Mut Âbideleri), İstanbul: 1967, s. 152).

[45] “Belediyeler Bankasından İstikraz Yapacak Belediyelerimiz”, Ulus Gazetesi, 11 Haziran 1939, Sayı: 6413, s. 2.

[46] “Karaman Belediye Reisinin Beyanatı”, Akşam Gazetesi, 9 Temmuz 1939, Sayı: 7440, s. 6.

[47] Boynukalın, a.g.e., s. 83.

[48] “Elektrik Fen Memuru Aranıyor”, Ulus Gazetesi, 15 Haziran 1940, Sayı: 6776, s. 7.

[49] “Terfi Ettirilen Kaymakamlarımız”, Ulus Gazetesi, 6 Kasım 1940, Sayı: 6917, s. 6.

[50] Boynukalın, a.g.e., s. 83.

[51] Mahmûd Celâleddin BAYAR [4 Mayıs 1299 (16 Mayıs 1883)- 22 Ağustos 1986]; Çağdaş Türkiye’nin siyasî ve iktisâdî hayatının çeşitli dönemlerinde önemli roller oynadı. Meclis-i Mebusân azalığı, Cumhuriyet döneminde İktisat Vekilliği, ATATÜRK’ün son Başvekili ve 1950-1960 arasında Türkiye’nin üçüncü ve asker kökenli olmayan ilk reisicumhuru olarak görev yapmıştır.

[52] TBMM Tutanak Dergisi, Dönem: 9, Toplantı: 2, C 10, 1. Birleşim, 01.11.1951, s. 10.

[53] Dr. Kemâl ZEYTİNOĞLU [1327 (1911)- 17 Şubat 1959]; İstanbul Yüksek Mühendislik Okulu’nu bitirdi, Viyana Yüksek Mühendislik Okulu’ndan doktora derecesi aldı. VIII.(Ara Seçim), IX., X. ve XI. Dönem Eskişehir mebusluğu ile 22 Aralık 1950-9 Aralık 1955 tarihleri arasında Bayındırlık Bakanlığı yaptı. Başvekil Adnan MENDERES’in başkanlığındaki bir heyetin üyesi olarak Kıbrıs konusunda görüşmelerde bulunmak üzere Londra’ya giderken düşen uçakta öldü.

[54] Ziya Tataç, “Olaylara Bakış, Ocak 1953, Bayındırlık Ekonomisi”, Türk Ekonomisi, Sayı: 116, Yıl: 11, Şubat 1953, s. 59.

[55] Boynukalın, a.g.e., s. 83.

[56] Memduh Yaşa, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ekonomisi (1923-1978), İstanbul: 1980, s. 264.

[57] Boynukalın, a.g.e., s. 83.

[58] 1957’de kurulan ve gelişmekte olan ülkelere kredi sağlayan “Kalkınma ve İkraz Fonu”nun  (Development Loan Fund) kısaltılmış halidir.

[59] Konyalı, a.g.e., s. 146.

[60] Boynukalın, a.g.e., s. 83.

[61] Konya Valiliği, Konya il Yıllığı 1967, Ankara: 1967, s. 525.

[62] Akçaşehir, Kâzımkarabekir, Kılbasan, Taşkale, Yeşildere ve Yollarbaşı.

[63] Konya İl Yıllığı 1967, s. 217, 219, 550-552, 595-598.

[64] Konya İl Yıllığı 1967, s. 222.

[65] Konya Valiliği, Cumhuriyetin 50. Yılında Konya (1973 İl Yıllığı), Konya: 1973, s. 758.

[66] Konya 1973 İl Yıllığı s. 761.

[67] Halil Turgut ÖZAL (13 Ekim 1927-17 Nisan 1993); İstanbul Teknik Üniversitesi’nde elektrik mühendisliğini burslu olarak okudu ve 1950 yılında mezun oldu. 13 Aralık 1983-9 Kasım 1989 tarihleri arasında başbakanlık yaptı.

[68] Megawatt [megavat (MW)]; 1 milyon watt (vat) veya 1.000 kilowatt (kilovat) değerinde elektrik güç birimidir.

[69] Gigawatt [gigavat (GW)]; 1 milyar watt veya 1 milyon kilowatt değerinde elektrik güç birimidir. GW düzeyinde enerji, ancak yıldırım ve şimşek gibi çok yüksek enerjili tabiât hadiselerinde ortaya çıkar. Bu enerji akımı insan vücudundan geçtiği zaman çarptığı insanın yaşama ihtimali 1/1.500.000.000’dir.

[70] Karaman’ın Türkiye elektrik tüketimine oranı %0,55’dir. Karaman’ın elektrik dağıtım hizmeti MEDAŞ tarafından sağlanmaktadır. (https://www.enerjiatlasi.com/sehir/karaman/ Erişim tarihi: 29.02.2020).