Karaman merkeze bağlı köy.
Köy derenin içinden geçtiği, yer yer daralan bir vadi içinde kurulmuştur.
Köyün bulunduğu yerin rakımı (deniz seviyesinden yüksekliği) 1.106 m’dir. Köy, Gödet Barajı’nın gövdesi ve mansabı tarafında bulunmaktadır.
37° 7′ 37,1892” kuzey ve 33° 16′ 12,4356” doğu koordinatlarında yer alan köy, Karaman’a 7 km. uzaklıktadır.
Köy; Zengen (Başharman), Gökçe, Tarlaören ve Seyithasan köyleri ile Karaman merkez ilçe ile komşudur.
Köyün, “Yunus” ve “Yedipınar” adlarında bağlıları bulunmaktadır.
Yunus Bağlısı, 1992 yılında arsa üretilmesiyle 100 hane Dereköylü, 50 hane Akpınarlı (Dağa) ve 100 hane de farklı köylerden yerleşen insanlar tarafından teşkil edilmiştir.
Gökçe Çamlığı Mevkii’nde bulunan Yedipınar Bağlısı’nda ise yazın ikâmet edilmektedir.
Köyün eski ismi Fisândûn/ Fisandon/ Kasandon’dur.
Karye-i Fisandon; H. 888/ M. 1483 yılı Karaman Vilâyeti’nde vâkıfların kaydedildiği Murâd Çelebî Defteri’nde (İstanbul Taksim Atatürk Kitaplığı, Muallim Cevdet Yazmaları, nr. O. 116/1); şu şekillerde geçmektedir:
“Evkâf-ı Nefs-i Lârende ma’a Nevâhi
181- Vâkf-ı Medrese-i Hâtûn der nefs-i Lârende müderris Mevlânâ Taceddîn be hükm-i cihân muta’; “an asyab-ı diğer der karye-i Fisandon 9,5 sehm fi yevm 2 fi sene 720.”
189- Vâkf-ı Ecza’-i Hâcı İsmâ’îl ber muceb-i defter-i köhne; “bağ der karye-i Fisandon kıt’a fi sene 80 (47b).”
194- Vâkf-ı Ecza’-i Hıdır Beğ bin İsmâ’îl ber muceb-i defter-i köhne; “zemin-i Hâcı İsmâ’îl ve Çukur der karye-i Fisandon 2 kıt’a fi sene 100.”
230- Vâkf-ı Mescid-i Şeyh Veled-i Abbâs ber muceb-i defter-i köhne; “zemin-i Marlu Hâcı der karye-i Fisandon hâsıl 20.”
235- Vâkf-ı Mescid-i Atlu Beğ der nefs-i Lârende der tasarruf-ı Mevlânâ Va’iz Ya’kûb ber muceb-i defter-i köhne; “der karye-i Fisandon bağ yeri kıt’a.”.
Köy, XVI. asırda Lârende Nâhiyesi’ne tabi idi (H. 906/ M. 1500 yılı, Mufassal Tahrir Defteri (TD., nr. 40, s. 946).
H. 924/ M. 1518 yılında 43 hânede 59 Müslüman nefer ile 44 gebran/zımmiyan (gayri müslim) neferden ibaretti. Vergi hâsılı 10.218 akçe idi.
H. 935/ M. 1529 yılında 29 hânede 54 Müslüman ile 18 hânede 53 gebran neferden müteşekkildi. Vergi hâsılı 10.146 akçe idi.
H. 948/M. 1541 yılı Mufassal Tahrir Defteri’nde “Mezraa-yı Hatunözü, Lârende ve Fisandon halkı ziraat eder.” ifadesi geçmektedir (TD., nr. 415, s. 187).
Köy H. 992/ M. 1584 yılında Kâş Nâhiyesi’ne bağlanmıştır. 159 Müslüman ile 10 gebran neferden ibaretti. Vergi hâsılı 7.000 akçe idi. Ayrıca 28 bâb tahûnhâne’den 700 resim (vergi) alınıyordu (Ankara, Tapu Kadastro Kuyud-ı Kadime Arşivi, Mufassal Tahrir Defteri (TK., nr. 104, v. 220a.).
Lârende şehrinin Odun (ve) Toprak defterinin beyanında; Karye-i Kasandon’un yol yapımı için kullanılmak üzere 14 kantar toprak ve 14 kantar odun tahsis olunmuştur (KŞS., nr. 280, 1a, sene H. 1054/ M. 1644).
Kasandon Köyü ahalisinden Mehmet Beşe isimli şahsın vefatıyla, eşi Teslîme bint-i el-Hâc Pir Ahmed nâm Hâtûn, müteveveffanın yakınlarından mehr-i müeccelini talep etmiştir. Mahkemeye intikâl eden olay neticesi; Teslîme Hâtûn’un alacağı 10 bin akça mukabili Mehmet Beşe’nin terekesinden 30 kile künci ve 18 batman bal ve 10 batman yağ ve 1 inek almasına karar vermiştir (KŞS., nr. 280, 14a/1, sene H. 1057/ M. 1647).
Fisandon Köyü, H. 1177/ M. 1763 tarihinde Konya Sancağı, Lârende Kazası’na bağlı 29 köyden birisi olarak kayıtlıdır.
Karaman Abbas Mahallesi’nde Çukur Çeşme yakınında bulunan Abbas Bey Mescidi’nin H. 1177/ M. 1763 tarihli vakfiyesinde Fisandon Köyü’ndeki 2 değirmenin hissesine atıfta bulunulmaktadır.
H. 15 Rebiulahir 1188/ M. 25 Haziran 1774 tarihinde Devlet merkezinden çeşitli sebeplerle gelen görevlilere ve ayrıca kazânın bazı hizmetleri için Karaman’dan yapılan masraflara mukabil karye halkından tahsil edilmek üzere; Karye-i Fisandûn’un hissesine 80 kurûş vergi düşmüştür (KŞS., nr. 290, s. 28).
H. 5 Safer 1189/ M. 7 Nisan 1775 tarihinde H. 25 Rebiülahir 1188’den 5 Safer 1189’a kadar (M. 5 Temmuz 1774- 7 Nisan 1775 arası) Karaman’da biliktiza yapılmış olan masraf mukabili Karye-i Fisandûn’a 300 kurûş vergi taksim edilmiştir (KŞS., nr. 290, s. 88).
H. 3 Recep 1189/ M. 30 Ağustos 1775 tarihinde Saferü’l Hayr’ı 5. gününden, Receb-i Şerîfinin başına gelinceye dek (7 Nisan 1775-28 Ağustos 1775 arası) Karaman’da biliktiza yapılmış olan masraf mukabili Karye-i Fisandûn’a 400 kurûş vergi taksim edilmiştir (KŞS., nr. 290, s. 114).
H. 19 Zilhicce 1189/ M. 10 Şubat 1776 tarihinde H. 1189 senesi Saferü’l-Hayr’ı 15. gününden, Zilhicce’nin 19. gününe gelinceye kadar (M. 17 Nisan 1775’den 10 Şubat 1776’ya) Devlet merkezinden çeşitli sebeplerle gelen görevlilere ve ayrıca kazânın bazı hizmetleri için Karaman’dan yapılan masraflara mukabil karye halkından tahsil edilmek üzere; Karye-i Fisandûn’a 325 kurûş vergi tahakkuk ettirilmiştir (KŞS., nr. 290, s. 126).
H. 19 Receb 1190/ M. 3 Eylül 1776 tarihinde H. 1189 senesi 19 Zilhiccesi’nden 19 Receb-i şerifi’ne kadar (M. 10 Şubat 1776- 3 Eylül 1776) Karaman’da biliktiza yapılmış olan masraf mukabili Karye-i Fisandûn’dan 220 kurûş vergi ödemesi istenmiştir (KŞS., nr. 290, s. 153/1).
H. 20 Zilhicce 1190/ M. 30 Ocak 1777 tarihinde H. 19 Receb 1190’dan 20 Zilhicce 1190/ M. 3 Eylül 1776-30 Ocak 1777’a kadar Karaman’ın biliktiza vaki olan masarifatı Karaman’da sakin ulemâ, sülehâ, âyân ve ahali meyanında hesap edilerek mahalle ve karyelere taksim edilmiştir. Buna göre Karye-i Fisandûn’a 325 kurûş vergi düşmüştür (KŞS., nr. 290, s. 163/2).
Ayrıca Karaman’da Külhan Mahallesi’ndeki Gazzaz-zâde Hacı Halil’in yaptırdığı Gazzaz-zâde Mescidi’nin H. 1190/ M. 1776 tarihli mal varlığı arasında Fisandon Köyü’ndeki 1 buçuk dönüm tarla sayılmaktadır.
H. 7 Rebî-ülâhir 1245/ M. 6 Ekim 1829 tarihinde Asâkir-i Mansûre-i Muhammediyye’den Lârende Kazâsına gönderilen askerler arasında Karye-i Fisandûn’dan Ahmed Kethüdâ-oğlu Mehmed bulunmaktadır (KŞS., nr. 296, s. 3.4).
Karye-i Fisandûn, senede bir def’a olmak üzere H. 1245/ M. 1830 yılı için hâkim efendilere 8 kurûş ve mutâd kâtiplere 8 kurûş olmak üzere toplam 16 kurûş aidat veriyordu (KŞS., nr. 296, s. 14.1).
H. 12 Cemâziye’l-evvel 1246/ M. 7 Kasım 1830 tarihli Medîne-i Lârende kazâsına bâ buyuruldı matlub olunub kazâ-i mezbûrun mahallât ve kurâsından cem’ ve tedârik birle Konya’ya irsâl olunan şairin (köy ve kazaların arpa) defterinde; Fisandûn karyesinden şaîr 25 kile beyân olunmuştur (KŞS., nr. 296, s. 155.1).
H. 20 Receb 1246/ M. 4 Ocak 1831 tarihinde Fisandûn karyesinden Asâkir-i Mansûrenin neferâtından Mehmed veled-i Ahmed’in âsitânede karakol bekler iken düşüb unük illetine mübtelâ olduğundan, 10 kurûş tekaüdlük maaşı bağlanmıştır (KŞS., nr. 296, s. 62.2).
H. 17 Şa’bân 1246/ 31 Ocak 1831 tarihinde Fisandûn nâm karye sâkinlerinden Monlâ-oğlu Mehmed bin Hüseyin mahkemeye başvurarak, Ümmü Gülsümey’i birâderi Mustafa Hevâce’nin vefâtı târihinden beş ay önce boşadığını, boş olmakla hisse-i irsiyyeden mahrum olduğunu iddia etmiştir. Şahitler arasında Fisandûn Karyesi sükkânından Çürüd-oğlu Mehmed bin Abdullah, karye-i mezbûrdan İbrahim bin Ali dinlenmiştir (KŞS., nr. 296, s. 141.1).
H. 27 Zi’l-ka’de sene 1246/ M. 9 Mayıs 1831 tarihinde Fisandun Karyesinden olub asâkir-i hassa taburlarında vazifeli Mehmed, gelen emir üzerine âsitâneye gönderilmiştir (KŞS., nr. 296, s. 76.3).
H. 5 Zilhicce 1246/ M. 17 Mayıs 1831 tarihinde rûz-i hızır i’tibâriyle yani Zi’l-hiccetü’ş-Şerîfenin beşinci gününe gelinceye kadar altı mâhda Karye-i Fisandûn’un Der-Saâdete bildirilen masrafı 615 kurûştur. Fisandûn karyesinden olub asâkir-i mansûre-i Muhammediyye neferâtından Muhammed’in tekâlif-i şâkadan bâ emr-i âlî muaf olmağın rûz-i kâsım defterinden Üzerine vârid olân tekâlif tahsil olunmamağla defter-i tevzî’a idhâl olunan 100 kurûştur (KŞS., nr. 296, s. 94.1).
H. 1256/ M. 1840 yılı Temettü’ât defterinde Fisandon için “Perakende Ilgın Hâssı ve Gedik Ahmed Paşa Vakfı ve Karapınar Vakfı ve Gökçe hududu Sipâhi Abid ve Hoca Hâssı ve Oyuklu mezrası dâhilinde bulunduğu” ifadesi kullanılmıştır.
Hâne reisleri ve meslekleri; Süleymân-oğlu Mûsâ Efendi (imâm), Curud-oğlu Hasan (muhtar-ı evvel, (çiftçi)), Kaya Süleymân-oğlu Memiş (çiftçi), Kaya Bayram-oğlu Alî (ırgat), Akbaş Ahmed-oğlu Velî (çiftçi), Durmuş Hasan-oğlu Hüseyin (çiftçi), Abdülkerimoğlu Ahmed (çiftçi), Pancar Hüseyin-oğlu Alî (çiftçi), Kaya Süleymân-oğlu Mahmûd (çiftçi), Kozanlı Abdullah-oğlu Hasan (çoban), Topal İbrâhîm-oğlu Mehmed (ırgat), Kabah Âli-oğlu A’rec Ahmed (a’rec), Çil Alî-oğlu Velî (ırgat), Payas Ahmed-oğlu Süleymân (çiftçi), Çimen Mehmed-oğlu Mustafâ (çiftçi), Çimen Mehmed-oğlu Alî (çiftçi), Civcik İbrâhîm-oğlu Osmân (çiftçi), Alaca İbrâhîm-oğlu İsmâ’îl (çiftçi), Çil Alî-oğlu Yahyâ (çiftçi), Curut Mustafâ-oğlu Alî Hoca (çiftçi), Alî-oğlu Şerif Ahmed (çiftçi), Boz Alî-oğlu Kavas Yahyâ (çiftçi), Sarı Mehmed-oğlu Mehmed (çiftçi), Sarı Mehmed-oğlu Ömer (çiftçi), Yaralı Alî’nin-oğlu Ömer (çiftçi), Yaralı Alî’nin-oğlu İbrâhîm (çiftçi), Soluk Mehmed-oğlu Alî (eytâm), Topal İbrâhîm-oğlu Hasan (çiftçi), Ahmed Kethüda-oğlu Halîl (çiftçi), Talim Yûsuf-oğlu Hasan (çiftçi), Ahmed Kethüdanın-oğlu Memiş (çiftçi), Kayış Alî-oğlu Alî (çiftçi), Evliya İsmâ’îl-oğlu Salîh (çiftçi), Kapusız Abdullâh-oğlu Süleymân (çiftçi), Gök Alî’nin-oğlu Osmân (ırgat), Kaya Alî-oğlu Hayta Mehmed (çiftçi), Ahmed Kethüda-oğlu Mehmed (ırgat), Sarac Hasan-oğlu Mehmed (çiftçi), İmâm Mehmed-oğlu Süleymân (çoban), Molla Cenk Mehmed-oğlu İsmâ’îl (çiftçi), Alaca Mehmed-oğlu Süleymân (çiftçi), Kapusız Hüseyin-oğlu Osmân (çiftçi), Sarı Alî-oğlu Osmân (çiftçi), Hacı Hasan-oğlu Velî (çiftçi), Abdülcelil-oğlu Abdülkerim (musin ve ihtiyr), Kuzal Durmuş-oğlu Mustafâ (çırak), Çocuk İbrâhîm-oğlu Mehmed (ırgat), Hâcı Süleymân-oğlu Ahmed (çiftçi), Hasan-oğlu Himmet (çoban), Onbaşı Mehmed-oğlu Hüseyin (eytâm) ve Koraş Abdullâh-oğlu Mehmed’dir (musin ve ihtiyar) (BOA., ML., VRD., TMT., nu: 10465).
Karyede; 97 adet öküz, 7 adet inek düğesi, 57 adet inek, 2 adet kısır inek, 21 adet tanalı inek, 2 adet tosun, 10 adet tana, 226 adet ganem (koyun), 48 adet toklu, 440 adet keçi, 36 adet oğlak, 2 adet kısrak-bargir (beygir), 1 adet kısrak-bargir taylı, 2,5 adet kısrak, 6 taylı kısrak, 81,5 adet merkeb, 23 adet sıpalı merkeb, 8 adet bargir, 4 adet tay, 6 hisse asiyâb (değirmen), 3 dönüm arsa, 28,5 dönüm bağ, 0,5 dönüm boyalık arsa, 187 dönüm alâ tarla, 805,5 dönüm ednâ tarla, 221,5 dönüm evsât tarla, 666,5 dönüm hâlî tarla ve 547,5 dönüm mezrû tarla kayıtlıdır.
Kıymet-i emlâk 11.401 kuruş, kıymet-i hayvân 29.321 kuruş, temettü’âtı 15.790 kuruş, yekûnu 56.512 kuruş, hâne başı ortalama gelir 958 kuruş ve tekâlifi 3.865 kuruştur (BOA, ML., VRD., TMT., Defter nu: 10442, s. 2-13).
Köy, R. 1338/ M. 1922’de Konya Vilâyeti Sıhhiye Müdürü Dr. Nazmi Azmi Bey (SELCEN soyadını almıştır, R. 1303/ M. 1887, Arapgir, Malatya-1945, İstanbul) tarafından kaleme alınan “Türkiye’nin Sıhhi-i İçtimai Coğrafyası-Konya Vilâyeti” kitabında, Konya Vilâyeti, Karaman Kazâsı, Merkez Nâhiyesi’ne bağlı köy olarak geçmektedir. Kitabı yayına hazırlayan Mehmet KARAYAMAN, köyün adını “Fandon” yerine sehven “Kandon” olarak Lâtinize (transkript) etmiştir.
Sapancalı Muallim H. Hüseyin Bey (R. 1309/ M. 1893, Sapancalı, Sakarya-1958, ?), R. 1338/ M. 1922 yılında kaleme aldığı “Karaman Ahval-i İçtimâiyye Coğrafiyye ve Tarihiyyesi” isimli kitabında, Merkez Kazâ’ya tabi Fisandun Karyesi’nin Karaman’a 12-13 km mesafede ve 1,5 saat olduğunu kaydetmiştir.
SAPANCALI, köyü “suyu bol ve leziz köyler” arasında saymış, ayrıca câmiisinin kiliseden mübeddel olduğunu ifade etmiştir.
1928 yılında eski Türkçe alfabe ile yayınlanan “Son Teşkilat-ı Mülkiye’de Köylerimizin Adları” isimli kitapta Fisandon Köyü; Konya Vilâyeti, Karaman Kazâsı, Merkez Nâhiyesi köyleri arasında zikredilmiş ve eski Türkçe harfler ile “فا ندون”, Lâtin harfleriyle “Fandon” şeklinde ifade edilmiştir.
Köyün “Fisandon” olan ismi; yabancı ad taşıdığı gerekçesiyle 1961 yılında “Dereköy” olarak değiştirilmiştir. Karaman’dan başka bir yerde bu isme rastlanmamaktadır. Türkiye’de ismi değiştirilen köylerin sayısı 12 binden fazladır. Bir başka ifade ile ülkemizdeki köylerin % 35 kadarının ismi değiştirilmiş durumdadır.
15 Haziran 1989 tarihinde kabul edilen 3578 sayılı 4 il ve 5 ilçe Kurulması Hakkında Kanun gereğince Karaman ili, Merkez İlçe’ye bağlı Merkez Bucağı’na bağlı 41 köyden birisi olmuştur (21 Haziran 1989 tarihli ve 20202 sayılı Resmî Gazete).
İçinden dere geçen yerleşim yerlerine “Dereköy” ismi verilmiştir.
Ülkemizde Dereköy ismini taşıyan 53 mahalle (Ankara Haymana ve Nallıhan; Antalya Alanya, Elmalı, Kaş, Korkuteli ve Kumluca; Aydın Efeler, Germencik, Karacasu, Koçarlı, Kuyucak ve Yenipazar; Balıkesir Altıeylül, Balya, Dursunbey, Gönen, Manyas ve Susurluk; Bursa İznik, Mudanya, Orhaneli ve Yenişehir; Erzurum Aşkale; Eskişehir Alpu; Mersin Bozyazı ve Mut; İzmir Bayındır, ve Kemalpaşa; Kocaeli Körfez, Konya Ilgın; Malatya Hekimhan; Manisa Ahmetli, Akhisar, Kula ve Soma; Kahramanmaraş Dulkadiroğlu; Muğla Bodrum, Seydikemer, Milas ve Ortaca; Ordu Ünye; Sakarya Geyve ve Hendek; Samsun Havza ve Kavak; Tekirdağ Malkara; Trabzon Of; Konya Bozkır; Samsun 19 Mayıs; Trabzon Şalpazarı; İzmir Menderes ve Kocaeli Karamürsel’in ilçe merkezleri) bulunmaktadır.
52 köyün (Afyonkarahisar Emirdağ; Ağrı Tutak; Amasya Suluova ve Taşova; Bilecik Pazaryeri ve Yenipazar; Düzce Akçakoca ve Gümüşova; Bolu Mengen, Mudurnu ve Yeniçağa; Burdur Ağlasun, Karamanlı ve Yeşilova; Çanakkale Biga, Gökçeada ve Lapseki; Çankırı Bayramören; Çorum Merkez ve Kargı; Edirne Uzunköprü; Erzincan Kemah; Giresun Eynesil, Şebinkarahisar ve Yağlıdere; Kastamonu Merkez, Daday, Şenpazar ve Taşköprü; Kütahya Merkez, Aslanapa, Gediz ve Simav, Rize İkizdere; Sinop-Ayancık ve Erfelek; Sivas İmranlı, Kangal, Yıldızeli ve Zara; Tokat Almus; Tunceli Pülümür; Uşak Eşme; Zonguldak Kozlu; Batman Kozluk ve Sason; Ardahan Damal; Yalova Çiftlikköy; Karabük Safranbolu; Tokat Pazar ve Kütahya Hisarcık) adı “Dereköy”dür.
47 bağlı (Giresun Şebinkarahisar Gökçetaş; Hakkari, Merkez Bayköy; Tunceli Hozat Boydaş; Tokat Merkez Günçalı; Kastamonu Merkez Çerçiköy ve Yenikavak, Azdavay Evlek ve Kerpiçlik, Daday Bolatlar, Demirce ve Karacaağaç, Hanönü ilçe merkezi ve Yenice; Çorum İskilip İbik, Yanoğlan ve Yenice; Kastamonu İhsangazi ilçe merkezi ve Kızıleller, İnebolu Soğukpınar, Pınarbaşı Başköy, Seydiler Çiğilerik ve Tosya Kilkuyu; Bolu Merkez Merkeşler ve Sultanköy, Gerede Çayören, Göynük Çubukköy, Mengen Bölükören, Mudurnu Kovucak ve Mangırlar; Zonguldak Devrek Kabaca ve Akçabey; Karabük Eflani Akçakese; Eskipazar Sofular, Safranbolu Dereköy, Yenice Yortan; Bartın Merkez Hasankadı, Kurucaşile Aydoğmuş; Bartın Ulus Arpacık ve Kirazcık; Sinop Ayancık Belpınar, Boyabat Hamzalı, Dikmen Büyükdağ ve Göllü, Durağan Karataş, Gerze Boyalıca, Gürsökü ve Hacıselli) “Dereköy” adını taşımaktadır.
Şikârî’nin Karamannâmesi’nde “Fisandon” isminde üç kişiden bahsedilmektedir: “Ol zamanda Rûm’a hükm eden kayserin (adı) Yusanus idi. Kayseriye’de sâkin idi. Bir karındaşı dahi Lârende’de sâkin idi. Herakle derlerdi. Bir karındaşına Fisandon derler idi. Konstantiniyye’de (İstanbul) sâkin idi. Ammâ cümle mülk (ü) zapt eden Yusanus idi.”
Diğerleri; Karamanoğulları’na karşı savaşan bir ordu komutanı (yaya Fisandon nâmında bir kâfir baş olup) ve Antaliyye (Antalya) Kalası’nın bekçisi Fisandon idi.
Şikârî’nin Karamannâmesi’nde Mehmet Bey’in Niğde-Ereğli-Bolkar Dağı eteğinden Devle üstünden Fisandon’a gelip, şehre (Lârende) karşı 3 gün boyunca kaldığı belirtilmektedir.
Karaman’ın mahalle, kasaba ve köylerinin tarihçesini araştıran ve bunu kitabında yayınlayan Durmuş Ali GÜLCAN (R. 1319/ M. 1904, Karaman-1996 Karaman), köyün Hristiyan çiftliği olduğunu ve maliki Fisandon’un ise İmparator Heraklis’in kardeşi olduğunu ileri sürmektedir.
GÜLCAN’a göre halen cami olarak kullanılan kilise, bu Fisandon yada çocukları tarafından yaptırılmış olmalıdır.
GÜLCAN, Dereköy (Fisandon), Zengen (Başharman), Paşabağı (Göves) ve Yeşildere (İbrala) köyü halklarını, giyim, kuşam ve fizyonomileri hatta lehçe bakımından birbirlerine benzetmiştir (Burada lehçeden kasıt ağız veya aksan olmalıdır).
GÜLCAN, “bu köy halklarının İran’ın Hamse Eyaleti’nden gelen Türkmenlerden olduğu anlaşılmaktadır.” tespitinde bulunmaktadır.
Köyün ismi ile ilgili diğer iddianın sahibi ise Karamanoğulları tarihini kaleme alan Tahsin ÜNAL’dır (R. 23 Nisan 1336/ M. 25 Nisan 1920 Akçaşehir-17 Temmuz 1988 Cervel/Mekke).
ÜNAL’a göre; Karamanoğulları Gülnar ve Ermenek çevresine kadar yayılan Ermenilerle sık sık savaşmak zorunda kalmıştır. Hatta bunlardan birinde Karaman Bey, Ermenilerle birlikte hareket eden ünlü komutan Fisandon’la savaşmış ve onu esir almıştır. Karaman Bey, sonradan Müslüman olarak Karamanlılar’a büyük hizmetler veren Fisandon’a hizmetlerine mükâfat olarak Fisandon’u tımar olarak vermiştir ki bu köyün adı da buradan geliyor olmalıdır.
Fisandon Camii, köy içerisinde, bir kaya kitlesinin üzerinde yapılmıştır. Yapının tarihi kesin olarak bilinmemekle birlikte IX.-X. asırlar içinde yapılmış olduğu sanılmaktadır. Muntazam kesme taşla yapılan mâbedin uzunluğu 12 metre, eni 10 metredir. Kilise İstanbul Bizans mimarisinin Yunan haçı biçimindeki klâsik planına sahip olmakla birlikte, üst yapısının bu mimariden tamamen değişik bir uygulama ile yapıldığı görülmektedir. Haçın kolları üzeri beşik, aralarda kalan köşe hücreleri ise çapraz tonozlarla örtülmüştür. Mâbedin derin ana kubbesi duvarlarla tırnaklarla dört yığma sütun üzerine oturtulmuştur. Mihrab tarafını beşik örtüsü bir tonoz kubbe örtmektedir. Sağına 4 pencere açılmıştır. Pencere üstlerinde dışarıdan kabartmalı taşlar vardır.
Batı duvarında bulunan resimlerin üstleri sıva ile kapatılmıştır. Mabedin içine duvarlara kılıç, terâzi ve makas resimleri yapılmıştır.
4-5 Mart 1965 tarihinde köyü ziyaret eden İbrahim Hakkı KONYALI (R. 1311/ M. 1896, Konya- 1984, Akşehir/ Konya), mâbedin asıl varlığından çok şey kaybetmeden günümüze kadar gelmiş, muhteşem bir tarih yadigârı olduğunu belirtmektedir.
XVI. asırda Karaman Beylerbeyi Sinan Paşa tarafından kuzey bölümüne bir giriş kısmı ve taş yapılı bir minare eklenerek camiye dönüştürülmüştür. KONYALI bu zâtın H. 982/ M. 1574 yılında vefat eden Konya’da Mevlânâ türbesi yakınındaki türbesine gömülen Yusuf Sinan Paşa olduğunu öne sürmüştür.
Caminin ilk restorasyonu 1977 yılında gerçekleştirilmiştir. Köy tüzel kişiliği mülkiyetinde olan cami, 2008 yılında Vakıflar Genel Müdürlüğü’ne devredilmiş ve tekrar restorasyon geçirmiştir.
XVIII. yüzyıl Karaman Kadı Sicilleri’nde; Fisandon Köyü’nden birkaç kişinin Süleyman adlı kişiyi dövüp, dokuz yıldız altınını ve bir kısım eşyasını gasbetmelerine (No: 282, s. 130/2), Seyit Abdurrahman’ın koynunda sakladığı 55 kuruşun Fisandon Köyü’nde gasbedilmesine (No: 282, s. 47/3) ve Hacı Mehmed’in Fisandon Köyü’nden Mûsâ oğlu Mahmûd Beşe’de olan 124 kuruşluk alacağına dair dava kayıtları bulunmaktadır (No: 282, s. 34/2).
Dereköy’ün Karaman sınırında şimdiki elektrik santralının bulunduğu yerde Emir Mûsâ Değirmeni bulunuyordu. Burasının Selçukîler devrinde Lârende emirine ait olduğu ve Emir Musa Külliyesi’nin vakfedildiğine dair Karaman Şer’iyye Mahkemesi kayıtları bulunmaktadır.
Köyün diğer değirmenleri ise Madut Değirmeni, Kadı Değirmeni, Kayserlioğlu Değirmeni ve Palazınada Değirmeni’dir. Bu değirmenlere civar köylerden (Kılbasan, Göndere (Yazılı), Masara (Bölükyazı), Seyithasan ve Balama vb.) un öğütmeye gelmişlerdir.
Köyün 2 km kuzeybatısında bulunan Madut Değirmeni’ndeki bulgur imalathânesinde çok sayıda işçinin çalıştığı kaydedilmektedir.
Karaman’ın elektrik üretimi için bu değirmenler Karaman Belediyesi tarafından istimlâk edilmiştir.
Köyün çeşmeleri; Asiya Kuyusu, Eşmepınar, Madut Çeşmesi ve köy içindeki Teksu çeşmeleridir.
Köyün tarihi köprüleri; Fisandon Deresi üzerinde kurulu Kocaköprü ve Tahta Köprü’dür.
Kocaköprü; biri büyük diğeri küçük çift gözlü inşa edilmiştir. 11 m uzunluğunda ve 3,7 m genişliğindedir.
Diğeri ise Tahta Köprü’dür. Tek gözlü olarak inşa edilmiş olup, tahta olmayıp, kesme taştandır. 12 m uzunluğunda ve 3,3 m genişliğindedir
Köyün nüfusu Kanunî Sultan Süleyman Han zamanında (1520-1560) tutulan 387 numaralı İlyazıcı Defteri’nin 115. sayfasında 47 hane ve 107 nüfuslu olarak kaydedilmiştir. 10 bin 218 akçalık tımar geliri Karaman İmâreti’nin memur ve işçilerine ayrılmıştır.
H. 1246/ M. 1831 tarihli Lârende Nüfus Defteri’nde (COA, Nfs. d 3451); Fisandun Köyü, 55 hanede 101 kişi olarak kayıtlıdır.
H. 1256/ M. 1840 yılı Temettü’ât defterine göre 59 hâne ve 180 erkek kayıtlıdır. Buna göre nüfusunun 354-360 kişi arasında olduğu tahmin edilmektedir.
Köy, H. 1314/ M. 1896 yılı Konya Vilâyeti Sâlnâmesi’nde (İl Yıllığı) 63 hâne ve 338 kişi olarak kayıtlıdır.
H.1320/ M. 1904 genel nüfus yazımı defterinde 343 kişi olarak geçmektedir.
Sapancalı Muallim H. Hüseyin Bey, R. 1338/ M. 1922 yılında köyün nüfusunu 60 hâne ve 441 kişi olarak kaydetmiştir.
R. 1341/ M. 1925 yılında yapılacak mebus (milletvekili) seçimi için hazırlanan esas defterinde 267 kişidir.
Köy; 1935’de 299, 1940’da 349, 1945’de 315, 1950’de 356, 1955’de 418, 1960’da 485, 1965’de 545, 1970’de 560, 1975’de 520, 1980’de 533, 1985’de 641, 1990’da 497 ve 2000’de 748 kişi olarak sayılmıştır.
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından 2007 yılında geçilen Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi’ne (ADNKS) göre; köyün nüfusu 884 kişidir.
2008’de 914, 2009’da 962, 2010’da 1.004, 2011’de 1.040, 2012’de 1.083, 2013’de 1.099, 2014’te 1.125, 2015’de 1.152, 2016’da 1.144, 2017’de 1.167, 2018’de 1.080 ve 2019’da 1.106 kişi olarak tespit edilmiştir.
Köydeki sülâleler ve aldıkları soyadları; Akbaşlar (Bilir), Alacaoğulları (Alaca, Cingil), Aliimamoğulları (Şahin), Altunbaş (Sudurağı’ndan gelip, yerleşmişler), Araprecepler (Çelik), Canavarlar (Yılmaz), Cennethasanlar (Kurt), Cıncıklar (Civcik), Çakırlar (Çakır), Çürükdişgil (Yürür), Dağalıhasanlar (Çetinkaya), Değirmencimahmutustalar (Demir), Delimüminler (Tunçel), Duraliler (Dur), Gökbostanlar (Gökmen), Göktaşlar (Göktaş), Hacıbekirler (Gülşen), Hacıkaraligil (Güleç), Hacıosmangil (Bal), Hasanhocalar (Erdal), Haytalar (Alan), Irazaliler (Kiraz), İbiler (Koç), Kayalar (Kayış), Kayserililer (Kayserli), Kösedurangil (Liman), Külcüler (Külcü), Kürdo (Adana’dan gelip yerleşmişler, Fidan), Memişinhüseyin (Kaya), Mülâzımlar (Can), Nebihasangil (Gür), Omaraligil (Öztoprak), Omarlar (Sarıdaş), Pancarlar (Pancar), Salihoğullarıçavuş (Susam), Sarılar (Kavas), Sarımustafagil (Yıldız), Sofular (Yaralı), Solaklar (Kapusız), Sultanaligil (Yavuz), Şakırlar (Şakır), Şekerahmetler (Barcın yörüklerinden, Şeker), Topalhüseyingil (Nar), Yanıkeçeliler (Çoban) ve Yusufhocalar’dır (Şen).
Köydeki lâkaplar; Afat, Anadım, Ceyar, Cicov, Corc, Ecot, Jonson, Kinos, Kofalak, Koreli, Kumsiyon, Mühürsüz, Şeker ve Tüğdür’dür.
771 seçmeni olan Dereköy’de 1 Kasım 2015 günü yapılan 26. Dönem Milletvekili Genel Seçimleri’nde 734 seçmen 1350 ve 1351 numaralı sandıklarda oy kullanmıştır. Kullanılan oyların 725’i geçerli sayılırken, 9 oy geçersiz sayılmıştır.
Dereköylüler, 581 oyla en fazla AK Parti’yi tercih etmiştir. CHP 69 ve MHP 51 oy almıştır. HDP’ye ise 2 oy çıkmıştır.
16 Nisan 2017 tarihinde yapılan Cumhurbaşkanlığı hükûmet sistemine geçişi öngören halk oylaması (referandum) sonuçlarına göre; Dereköy’de %76,58 “evet” ve %23,42 oranında “hayır” çıkmıştır.
Köy muhtarı, Şaban CİNGİL’dir (irtibat numaraları: 0338 217 08 44- 0543 633 01 11).
Köyün azaları; Yasin YILMAZ, Hüseyin KAVAS, Recep KURT ve İbrahim YILDIZ’dır.
Köyün eski muhtarları; Durmuş Ali GÖKTAŞ (1989-1999), Mevlüt KİRAZ (1986-1989), Hüseyin KAPUSIZ (1984-1985), İsmail KAPUSIZ (1980-1982), Kemal KAYA (1977-1979), Mehmet KAYA (1975-1977), İsmail KAPUSIZ (1973-1974), Hüseyin NAR (1973), İsmail KAPUSIZ (1972-1973), Kemal KAYA (1968-1971), İsmail KAPUSIZ (1966), Mehmet BİLİR (1965-1966), Kemal KAYA (1965), Nebi GÜR (1963-1965), Ahmet ÇÜRÜK (1954), Mehmet Emin KAYIŞ (1953), Nebi GÜR (1952-1953), Himmet ÇİMEN (1950), Hasan YILMAZ (1950), Bekir GÜLŞEN (1949-1950), Hüseyin KAVAS (1947-1949) ve Himmet ÇİMEN’dir (1942).
Köyü’nün geçim kaynağı tarım ve hayvancılıktır. Buğday başta olmak üzere arpa, nohut, badem, üzüm, elma, dane mısır, çerezlik ayçiçeği, ceviz, yonca, aspir, şeftali, mısır ve kavak yetiştiriciliği yapılmaktadır.
Köyde meyvelerden badem, üzüm, elma, ceviz ve şeftali öne çıkan meyvelerdir. Ayrıca sebzelerden sarmısak başta olmak üzere domates, biber, fasulye, hıyar, ıspanak, patlıcan, pırasa, soğan, patates, marul, maydanoz yetiştiriciliği yapılmaktadır.
Köyde 862,402 dekar alan nadasa bırakılmaktadır.
Köyde 429 adet büyükbaş hayvan ile 2.695 adet koyun ve 527 adet keçi olmak üzere toplam 3.222 adet küçükbaş hayvan varlığı bulunmaktadır. 103 adet arı kovanı mevcuttur.
Köyün kadastrosu 04.12.1977 tarihinde kesinleşmiştir. Köyün Baraj sahasındaki Geçit mevkiinde tanzim edilen rekrasyon alanı dışında orman varlığı bulunmamaktadır. Burası Karamanlılar tarafından piknik ve mesire yeri olarak kullanılmaktadır.
Köyün mevkiileri; Aptalyurdu, Arabın mezarı, Arap Kuyusu, Ardıçlıkoyak, Bağırsakdere, Balçıkçı, Ceyirlik, Çatağıniçi, Çayırlık, Çürük, Damlacık, Daşkesti, Delikkaya, Dibektaş, Gavurağılı, Geçit alanı, Gümüşüniçi, Gür, Hacı Mullakuyu, Hacıomar, Hoyuklu, İğdeli, İmambağı, Kabakkoyağı, Kanlıyokuşu, Karasay, Karpuzluk, Kılbarak, Kızılova, Killik, Kocakoyak, Koyunyolağı, Kurtlapa, Kuyuözü, Küllin, Madutönü, Mercikbaşı, Molla sekisi, Palazınada, Salmaz, Sarpkoyak, Satıra, Senekçi, Sosma, Şarözü, Tülüce ve Yedigöz’dür.
Köyde bulunan Asar mevkii sit alanı ilan edilmiştir.
Köyde, ilkokul geçici olarak 1957’de açılmış olup, 1963 yılında yeni binasına taşınmıştır. Köyde ayrıca 1976-1977 yıllarında faaliyete geçen 50 öğrenci kapasiteli yatılı öğrenci yurdu bulunmaktadır.
Fisandon doğumlu Mehmed YARALI (R. 1302/ M. 1886-27 Aralık 1970); 34 yıl 6 ay Karaman müftülüğü yapmıştır. İptidaî ve talî tahsilini Karaman’da Celil Efendi Medresesi’nde tamamlamıştır. Talebelik yıllarında mezkur medresenin müderrisi Güdümenli Hâcı Alî Efendi, babasına onu Konya’ya götürmesini tavsiye etmiş ama babası razı olmayıp, köyüne geri götürmüştür. Mehmet Efendi, ilim aşkının ağır basmasından dolayı babasından habersiz Konya’ya gelmiş, peşinden babası Yalvaçlı Ömer Vehbi Efendi’yle görüştükten sonra tahsiline razı olmuştur. İrfaniye Medresesi’nde 12 yıl ulum-u aliyeyi tahsil eden Mehmed Efendi, icazet aldıktan sonra Karaman’a dönmüştür. Tamburacı-zâde Mustafa Efendi’den boşalan Karaman Müftülüğüne 1931 yılında getirilmiştir.
İyi bir muhaddis olan YARALI, bu müddet zarfında Yunus Emre, Külahçılar ve Demirci camilerinde sabah namazından sonra Buharî-i Şerif ve Şemail-i Şerif’i tekrir etti. YARALI, önceleri Fisandonlu (Dereköy) olması sebebiyle “Fisandonlu Hoca” olarak tanınıyordu. Müftülüğü esnasında esmer benizli oluşu sebebiyle halk arasında “Kara Müftü” ve işine bisikleti ile gelip gittiğinden “Motorize Müftü” lakabları verilmiştir.
Köyün medar-ı iftihârı şehidleridir. Piyade Er Adlaoğulları’ndan Salih-oğlu Ahmed (R. 1310/ M. 1894- R. 25 Teşrinievvel 1338/ M. 25 Kasım 1922), İstiklâl Harbi, Garp Cephesi, Yeniköy Harbi’nde şehâdet şerbetini içmiştir.
Jandarma Er Ahmet YILMAZ (27 Ocak 1971- 13 Eylül 1992); Hakkari, Şemdinli, Aktütün Karakolu’na yapılan saldırıda şehid düşmüştür.
Köyün içme suyu şebekesi vardır ancak kanalizasyon şebekesi yoktur. Köyün içme suyu Gökçe Çamlık mevkiinden Yedipınar’dan cazibeli olarak ve Yunus Bağlısı’nda ise derin kuyudan sağlanmaktadır.
Gödet Barajı, sulama amacıyla 1983-1988 yılları arasında inşa edilmiştir. Toprak gövde dolgu tipi olan barajın gövde hacmi 570.000 m3, su yatağından yüksekliği 94,00 m, normal su kotunda göl hacmi 158,00 hm3, normal su kotunda göl alanı 6,75 km2‘dir. Baraj 24 bin hektarlık bir alana sulama hizmeti vermektedir.
Köye elektrik 1968 yılında gelmiştir. Köye ilk telefon 1986 yılında bağlanmış ve 1990’lı yıllarda da santral kurulmuştur.
Köye ulaşımı sağlayan yol asfalt olup, köy içi yolları parke taşı ile kaplanmıştır.
BİBLİYOGRAFYA:
Mehmet Akif Erdoğru, “Murâd Çelebi Defteri: 1483 Yılında Karaman Vilâyetinde Vakıflar-II”, Tarih İncelemeleri Dergisi, c. XVIII, S. 2, Aralık 2003, s. 120, 121, 122, 128, 129; Sevda Gürbüz, 296 Numaralı Karaman Şer’iye Sicili Çerçevesinde 1829-1832 Yılları Arasında Karaman’da Sosyal, İdarî ve Hukukî Hayat, (Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Konya 2009, s. 49, 76, 186, 221, 268, 272, 400, 401, 440, 441; Metin Sözen, Necdet Sakaoğlu, Şikârî Karamannâme (Zamanın Kahramanı Karamanîlerin Tarihi), İstanbul 2005, s.99, 111, 118, 162; İbrahim Hakkı Konyalı, Âbideleri ve Kitâbeleri ile Karaman Tarihi, Ermenek ve Mut Âbideleri, İstanbul 1967, s. 230; Mehmet Çoraman, 280 No’lu Karaman Şeriye Sicili, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü (basılmamış yüksek lisans tezi), Afyonkarahisar 2011, s. 23, 32, 36, 86, 87; İbrahim Hakkı Konyalı, Âbideleri ve Kitâbeleri ile Konya Tarihi, İstanbul 1965, s. 736-738; Hatem Aka, H. 1186-1190 (M. 1772-1776) Tarihli 290 Numaralı Karaman Şer’iye Sicil Defterinin İncelenmesi (Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Konya 1994, s. 78, 81, 85, 89, 92, 94; Osman Gümüşçü, XVI. Yüzyıl Larende (Karaman) Kazasında Yerleşme ve Nüfus, Ankara 2001, s. 20, 68, 103, 114, 119, 195; Ahmet Cengiz, Karaman Tarihi (XVIII. Yüzyıl), Konya 2014, s. 63, 71, 128, 248, 251; Doğan Koçer, Karaman Temettü’ât Defterleri, Karaman 2007, c. I, s. 49, 231, 237, 242; c. II, s. 96-112; Durmuş Ali Gülcan, Karaman Mahalle, Kasaba ve Köyleri Tarihçesi, Karaman 1989, s. 92-94,171-173, 328; Cengiz Topal, Karaman Kültür Envanteri, Karaman 2007, s. 138, 224, 225; Tahsin Ünal, Karamanoğulları Tarihi, Karaman 1986, s. 49; Şeyda Taşdemir, 1831 Tarihli Lârende (Karaman) Nüfus Defteri’nin Değerlendirilmesi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Konya 2019, s. 14; Son Teşkilat-ı Mülkiye’de Köylerimizin Adları, Dahiliye Vekaleti, İstanbul 1928, s. 853; Harun Tunçel, Türkiye’de İsmi Değiştirilen Köyler, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Elazığ 2000, c. X, sy: 2, s. 23-34; Dr. Nazmi Azmi Bey, Türkiye’nin Sıhhi-î ve İçtimâî Coğrafyası (Konya Vilâyeti), Yayına hazırlayan Mehmet KARAYAMAN, Konya 2009, s. 80; Sapancalı Muallim H. Hüseyin Bey, Karaman Ahval-i İçtimâiyye Coğrafiyye ve Tarihiyyesi (1338 R./ 1341 H.), Yayınlayan: İbrahim Güler, Ankara 1993, s. 21, 22, 30, 40, 71, 72; Durmuş Ali Gülcan, Geçmiş Yılların Karaman Müftüleri ve Belediye Başkanları, Konya 1996, s. 63-65; Mehmet Ali, Kırboğa, Karaman ve Konya Civarı Hocaları Silinmeyen Simalar, İstanbul 2012, s. 196, 197, 279; Hasan Pınarbaşı, Karaman’ın Geçmiş Elli Yılı ve Tanınmış Kişileri, Karaman ?, s. 80-82; Karaman Şehit Aileleri Derneği, Karaman Şehitleri Albümü, Karaman 2006, s. 52; Abdullah Uysal, Necati Alodalı, Musa Demirci, Dünü, Bugünüyle Karaman Kültür-Tarih-Coğrafya, Konya 1992, s. 140; Musa Şaşmaz, Türkiye’nin İdari Taksimatı (1920-2013), Ankara 2014, c. 8, s. 322; İçişleri Bakanlığı, İller İdaresi Genel Müdürlüğü, Köylerimiz (1 Mart 1968 gününe kadar), Ankara 1968, s. 179, 653; İçişleri Bakanlığı, İller İdaresi Genel Müdürlüğü, Konya İli (Bülten 65), Ankara: 1965, s. 37; biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=95&locale=tr erişim tarihi: 05.02.2016; karaman.gov.tr/il-mahalli-idareler-mudurlugu erişim tarihi: 19.02.2016; sonuc.ysk.gov.tr/module/ssps.jsf erişim tarihi: 07.02.2016; http://www.haritatr.com/harita/Derekoy/74015 erişim tarihi: 21.05.2016; www.dsi.gov.tr/baraj/detay.cfm?BarajID=109 erişim tarihi: 21.05.2016; http://karamanmuftulugu.gov.tr/tr/Sayfa.asp?islem=2&SayfaNo=42 Erişim Tarihi:03.01.2016; www.karamankulturturizm.gov.tr/TR,129438/derekoy-fisandon-cami.html erişim tarihi: 21.05.2016; www.msb.gov.tr erişim tarihi: 21.05.2016.
Uğur ERKÂN.
