Karaman merkeze bağlı köy.
Karaman’ın güneybatısında yer alan köy, Karaman’a 26,8 km uzaklıktadır.
Köyün bulunduğu yerin rakımı (deniz seviyesinden yüksekliği) 1,329 m’dir.
37° 0′ 31,5822” kuzey, 33° 0′ 37,5048” doğu koordinatlarında yer alan köyün komşuları, Göcer, Burhan, Narlıdere ve Çatak köyleridir.
Köye, 8 km daha yakın 6 köy bulunmaktadır. Narlıdere 2,08 km, Çatak 3,83 km, Dağkonak 5,62 km, Bucakkışla 6,06 km, Çukur 7,32 ve Bostanözü 7,4 km’dir.
Köyün “Habacı” ve “Kısıkboğaz” adlarında 2 bağlısı bulunmaktadır. “Habacı” adlı yerleşim yerinin köyün bağlısı olarak tescili 18/05/2017 tarih ve 4781 sayılı onay ile uygun görülmüştür (İçişleri Bakanlığı İller İdaresi Genel Müdürlüğü’nün 30/05/2017 tarih ve 5063 sayılı yazısı).
Köyün kuruluş tarihi kesin olarak bilinmemektedir.
XVI. yüzyılda Lârende (Karaman) Kâzası’nda yerleşme ve nüfusunu araştıran Osman GÜMÜŞÇÜ, Çukurbağ yakınındaki “Kervan Mezarlığı”nın geçmişte burada bir köyün varlığını haber verdiğini kaydetmektedir.
Karaman’ın mahalle, kasaba ve köylerinin tarihçesini araştıran ve bunu kitabında yayınlayan Durmuş Ali GÜLCAN [1319 (1904), Karaman-1996 Karaman], köyün adının arazi yapısından kaynaklandığını kaydetmektedir.
GÜLCAN, köyün 3 km uzaklığındaki “Sorguç/ Sorgeç” denilen yerde kurulduğunu, daha sonra şimdiki yere taşındıklarını belirtmektedir.
Köy sınırları içerisinde Haçkaya başında, Keşpınarı yanında ve Boğasak yöresinde kireçten yapılma eski bina kalıntıları bulunmaktadır.
Köyün köklü ailelerinden Nebiler (Hatıplar), Duma deresinde ve bu derenin Burhan yokuşuna çıkılan kesiminde sağ tarafta bulunan yerden göç ederek köye yerleşmişlerdir.
Köy halkını fizyonomi ve karakter bakımından Avganlılara benzeten GÜLCAN, “Bu iki köyün halkı bir oymağın torunlarıdır.” demektedir.
İki köy arasında 1935 yılında birkaç kendini bilmezin araya nifak sokmasıyla 10-15 yıl süren geçimsizliğin baş gösterdiğini kaydeden GÜLCAN, bunun sonucunda pek çok maddî ve manevî zarar doğurucu olayların yaşandığını ifade etmektedir.
GÜLCAN, köy halkının genel hizmetlerde çevre köyler halkına örnek olacak nitelikte müspet ve birbirlerine tutkunluklarıyla tanındığını ifade etmektedir.
15 Rebiulahir 1188 (25 Haziran 1774) tarihinde Devlet merkezinden çeşitli sebeplerle gelen görevlilere ve ayrıca kazânın bazı hizmetleri için Karaman’dan yapılan masraflara mukabil karye halkından tahsil edilmek üzere; Karye-i Çukûrbağ’ın hissesine 120 kurûş vergi düşmüştür (KŞS., nr. 290, s. 28).
5 Safer 1189 (7 Nisan 1775) tarihinde 25 Rebiülahir 1188’den 5 Safer 1189’a kadar (5 Temmuz 1774- 7 Nisan 1775) Karaman’da biliktiza yapılmış olan masraf mukabili Karye-i Çukûrbağ’a 300 kurûş vergi taksim edilmiştir (KŞS., nr. 290, s. 88).
3 Recep 1189 (30 Ağustos 1775) tarihinde Saferü’l Hayr’ı 5. gününden, Receb-i Şerîfinin başına gelinceye dek (7 Nisan 1775-28 Ağustos 1775) Karaman’da biliktiza yapılmış olan masraf mukabili Karye-i Çukûrbağ’a 380 kurûş vergi taksim edilmiştir (KŞS., nr. 290, s. 114).
19 Zilhicce 1189 (11 Şubat 1776) tarihinde H. 1189 senesi Saferü’l-Hayr’ı 15. gününden, Zilhicce’nin 19. gününe gelinceye kadar (17 Nisan 1775-11 Şubat 1776) Devlet merkezinden çeşitli sebeplerle gelen görevlilere ve ayrıca kazânın bazı hizmetleri için Karaman’dan yapılan masraflara mukabil karye halkından tahsil edilmek üzere; Karye-i Çukûrbağ’a 325 kurûş vergi tahakkuk ettirilmiştir (KŞS., nr. 290, s. 126).
19 Receb 1190 (3 Eylül 1776) tarihinde 1189 senesi 19 Zilhiccesi’nden 19 Receb-i şerifi’ne kadar (10 Şubat 1776- 3 Eylül 1776) Karaman’da biliktiza yapılmış olan masraf mukabili Karye-i Çukûrbağ’dan 220 kurûş vergi ödemesi istenmiştir (KŞS., nr. 290, s. 153/1).
20 Zilhicce 1190 (30 Ocak 1777) tarihinde 19 Receb 1190’dan 20 Zilhicce 1190’a kadar (3 Eylül 1776-30 Ocak 1777) Karaman’ın biliktiza vaki olan masarifatı Karaman’da sakin ulemâ, sülehâ, âyân ve ahali meyanında hesap edilerek mahalle ve karyelere taksim edilmiştir. Buna göre Karye-i Çukûrbağ’a 325 kurûş vergi düşmüştür (KŞS., nr. 290, s. 163/2).
Karye-i Çukûrbağ, senede bir def’a olmak üzere 1245 (1830) yılı için hâkim efendilere 5 kurûş ve mutâd kâtiplere 2 kurûş olmak üzere toplam 7 kurûş aidat veriyordu (KŞS., nr. 296, s. 14.1).
12 Cemâziye’l-evvel 1246 (7 Kasım 1830) tarihli Medîne-i Lârende kazâsına bâ buyuruldı matlub olunub kazâ-i mezbûrun mahallât ve kurâsından cem’ ve tedârik birle Konya’ya irsâl olunan şairin (köy ve kazaların arpa) defterinde; Çukûrbağ karyesinden şaîr 8 kile beyân olunmuştur (KŞS., nr. 296, s. 155.1).
5 Zilhicce 1246 (17 Mayıs 1831) tarihinde rûz-i hızır i’tibâriyle yani Zi’l-hiccetü’ş-Şerîfenin beşinci gününe gelinceye kadar altı mâhda [ayda] Karye-i Çukûrbağ’ın Der-Saâdete bildirilen masrafı 270 kurûştur (KŞS., nr. 296, s. 94.1).
1256 (1840) yılı Temettü’ât defterinde Çukurbağ Karyesi için “Sipâhi Tîmarı olub Konyalı Sipâhiler ta’şîr ide geldiği” ifadesi kullanılmıştır.
23 hâneye sahip Çukurbağ Karyesi’ndeki hâne reisleri ve meslekleri; Süleymân-oğlu Molla Durmuş (imâm), Alî-oğlu Nebi (çiftçi), İbrâhim Kethüda-oğlu Ömer (çiftçi), Battal Mehmed-oğlu Abdî (çiftçi), Sacmacı Halîl-oğlu Mehmed (ırgat), Berbat Memiş-oğlu İbrâhim (çiftçi), Sarı Ahmed-oğlu Molla Hasan (çiftçi), Molla Mustafâ-oğlu Ahmed (çiftçi), Hasan-oğlu Osmân (ırgat), Kart Alî-oğlu Alî (çoban), Osmâncı Halîl-oğlu Osmân (ırgat), Hâcı Alî-oğlu Süleymân (ırgat), Süleymân-oğlu Dede (çiftçi), Hüseyin-oğlu Topal Ahmed (ırgat), Mıhcı Ahmed-oğlu Mehmed (ırgat), Abid-oğlu İbrâhim (eytâm) ve Molla Hüseyin-oğlu Şeyh Mehmed Alî’dir (fukara). (BOA., ML., VRD., TMT., nr. 10469).
Karyede; 6 adet bargir (beygir), 4 adet bozdeve, 22 adet inek, 1 adet kısır inek, 1 adet katır sıpası, 312 adet keçi, 9 adet oğlak, 19 adet merkeb, 1 adet merkeb sıpası, 30 adet öküz, 7 adet tana, 1 adet tay, 1 hisse asiyâb (değirmen), 22,5 dönüm bağ, 129 dönüm ednâ tarla, 25 dönüm hâlî tarla, 104 dönüm mezru tarla kayıtlıdır.
Karyenin emlâk kıymeti 2.855 kuruş, hayvân kıymeti 11.594 kuruş, temettü’âtı 3.080 kuruş, yekûnu 17.529 kuruş, hâne başı ortalama gelir 762 kuruş ve tekâlifi 1.650 kuruştur (Başbakanlık Osmanlı Arşivi, ML. VRD. TMT. Defter nr. 10442, s. 216-219).
1170 (1756) yılı 287 numaralı Karaman Kadı Sicili’ndeki kayda göre; Çukurbağ Köyü’nden Ömer oğlu Ali, Ahmet adlı kişi tarafından tüfekle vurularak öldürülmüştür (s. 65/2).
29 Rabiulahir 1177 (6 Kasım 1763) tarihli 288 numaralı Karaman Kadı Sicili’nde Karaman’a bağlı 29 köy arasında adı geçmektedir (s. 89/2).
1186 (1772) tarihli vakfiyede; Lârende köylerinden Çukurbağ Köyü’nde bulunan bir değirmenin tamamı, Ağa (Zeynel Âbidin, Çavuşzâde, Âbid) Câmii ve medresesine gelir getirmek üzere vakfedilmiştir.
Köy, 1338 (1922) yılında Konya Vilâyeti Sıhhiye Müdürü Dr. Nazmi Azmi Bey [SELCEN, 1303 (1887), Arapgir, Malatya-1945, İstanbul] tarafından kaleme alınan “Türkiye’nin Sıhhi-i İçtimai Coğrafyası-Konya Vilâyeti” kitabında, Konya Vilâyeti, Karaman Kazası, Afgan Nâhiyesi’ne bağlı köy olarak geçmektedir.
Sapancalı Muallim H. Hüsnü Bey [SAVAŞÇIN, 1309 (1893), Sapancalı, Sakarya-1958, ?]; 1338 (1922) yılında kaleme aldığı “Karaman Ahval-i İçtimâiyye Coğrafiyye ve Tarihiyyesi” isimli kitabında, Afgan nâhiyesine tabi Çukurbağ Köyü’nün Karaman’a mesafesinin 6 saat olduğunu kaydetmiştir.
1928 yılında eski Türkçe alfabe ile yayınlanan “Son Teşkilat-ı Mülkiye’de Köylerimizin Adları” isimli kitapta Çukurbağ Köyü; Konya Vilayeti, Karaman Kazası, Merkez Nâhiyesi köyleri arasında zikredilmiş ve eski Türkçe harfler ile “چقورباغ” Lâtin harfleriyle “Tchoukour bag” şeklinde ifade edilmiştir.
Köy, Konya İli, Karaman İlçesi, Bucakkışla Nâhiyesi’ne bağlı iken, 21 Haziran 1989 tarihinde kabul edilen 3578 sayılı 4 il ve 5 ilçe Kurulması Hakkında Kanun gereğince Karaman İli, Merkez İlçe, Merkez Bucağı’na bağlanmıştır (21 Haziran 1989 tarihli ve 20202 sayılı Resmî Gazete).
1246 (1831) tarihli Lârende Nüfus Defteri’nde (COA, Nfs. d 3451); Çukurbağ Köyü, 14 hanede 40 kişi olarak kayıtlıdır.
1256 (1840) yılı Temettü’ât Defteri’nde Lârende Kazası’na bağlı Çukurbağ Karyesi’nde; 22 hânede 55 erkek olarak kayıtlıdır. Buna göre nüfusunun 110-132 kişi olduğu tahmin edilmektedir.
1314 (1896) yılı Konya Vilâyeti Salnâmesi’ne (İl Yıllığı) göre 31 hâne ve 195 kişidir.
Köy, 1320 (1904) yılında 249 kişi olarak sayılmıştır.
Sapancalı Muallim H. Hüsnü Bey, 1338 (1922) yılında köyün nüfusunu 42 hâne ve 223 kişi olarak kaydetmiştir.
1341 (1925) yılında yapılacak mebus (milletvekili) seçimi için hazırlanan nüfus defterine göre nüfusu 151’dir.
Köy; 1935’de 209, 1940’de 306, 1945’de 324, 1950’de 366, 1955’de 388, 1960’da 419, 1965’de 374, 1970’de 411, 1975’de 428, 1980’de 410, 1985’de 406, 1990’da 387 ve 2000’de 252 kişi olarak sayılmıştır.
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından 2007 yılında geçilen Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi’ne (ADNKS) göre köyün nüfusu 234 kişidir.
2008’de 228, 2009’da 224, 2010’da 210, 2011’de 206, 2012’de 199, 2013’de 190, 2014’de 183, 2015’de 174, 2016’da 169, 2017’de 166, 2018’de 212, 2019’da 174, 2020’de 177 ve 2021’de 170 kişi olarak tespit edilmiştir.
Köydeki sülâlelerin adları ve aldıkları soyadlar; Abdıllar (Koç), Araplar (Turan), Arifler (Saygın), Bakılar (Çetin), Battallar (Doğan), Çöllüler (Yılmaz), Fakılar (Hasançavuşlar, Ünüvar), Gödelekler (Cambaz), Gökmenler (Ünüvar), Hacııbrahımlar (Özsoy), Hacılılar (Şahin), Halıllar (Güner), Hamızakaralar (Karaer), Hatıplar (Gülcan), Işıklılar (Işık, Söbü), İbişler (Karalılar, Keskin), İslimler (Kuru), Karalılar (Havuzlar, Uysal), Karaoğlangiller (Özkan), Kartalılar (Taş), Kekiller (Havuzlar, Uysal), Keyalar (Güççüler, Atay), Kızıllar (Kızıl), Kocaveliler (Çelik), Kubaklar (Küçükünlücan), Kürtler (Solmaz), Mancallar (Eldem), Mendiller (Dilerer), Omarlar (Ceylan), Osmanlar (Öz), Mırıklar (Yıldız), Musalar (Arslan), Süllüler (Barut), Şaşmacılar (Şaşmaz), Uyuzlar (Oğuz) ve Zebiller’dir (Yavuz).
Köydeki sülâlelerden “Araplar” ve “Kürtler” isimleri dikkati çekmektedir. Yemen’e asker olarak giden Çukurbağlı, köyüne Arap bir gelin ile döner. Bu nedenle bunların sülâlesine “Araplar” denilmiştir.
Askerlik vazifesini Güneydoğu’da yapan Çukurbağlı genç, köye döndüğünde öğrendiği Kürtçe ile konuştuğu için “Kürtler” adı verilmiştir (Kaynak: Muhtar Mehmet KESKİN).
Köyün medar-ı iftiharı Çanakkale şehididir. Er Mustafâ-oğlu Kadir (R. 1306/ M. 1890- R. 5 Şubat 1331/ M. 18 Şubat 1916); Birinci Cihân Harbi, Çanakkale Cephesi, Hilâl-i Ahmer Beyoğlu Hastahânesi’nde şehadet şerbetini içmiştir.
137 seçmeni olan Çukurbağ Köyü’nde 1 Kasım 2015 günü yapılan 26. Dönem Milletvekili Genel Seçimleri’nde 136 seçmen 1345 numaralı sandıkta oy kullanmıştır. 134 oy geçerli sayılırken, 2 oy geçersiz sayılmıştır.
Çukurbağlılar, 101 oyla en fazla AK Parti’yi tercih etmişlerdir. MHP 14 oy ve CHP 13 oy almıştır. HDP’ye ise 1 oy çıkmıştır.
16 Nisan 2017 tarihinde yapılan Cumhurbaşkanlığı hükûmet sistemine geçişi öngören halk oylaması (referandum) sonuçlarına göre; Çukurbağ Köyü’nde %74,44 oranında “evet” ve %25,56 oranında “hayır” çıkmıştır.
Köyün Muhtarı; Aşır ARSLAN’dır [irtibat numarası: 0 (536) 246 56 35].
Köyün azaları; Mesut Soner KARAER, Ali Sami KAYA, Aziz SOLMAZ ve Osman TURAN’dır.
Köyün eski muhtarları; Mehmet KESKİN (2009-2019), İbrahim ÜNÜVAR (2000-2009), Ömer Ali ŞAHİN (1999-2000), Kemal KÜÇÜKÜNLÜCAN (1994-1999), Nuri ÖZKAN (1994-1994), Kemal KÜÇÜKÜNLÜCAN (1989-1990), Bekir Sami GÜLCAN (1985-1989), Nebi GÜLCAN (1984-1985), Mustafa ÜNÜVAR (1979-1981), Mehmet ŞAHİN (1977-1978), Mehmet ARSLAN (1973-1977), Mustafa KESKİN (1972-1973), Mustafa ÜNÜVAR (1968-1972), Mehmet ŞAHİN (1977-1978), Mehmet ARSLAN (1973-1977), Mustafa KESKİN (1972-1973), Mustafa ÜNÜVAR (1968-1972), Mehmet GÜLCAN (1965-1967), Ali ÖZKAN (1963-1965), Mehmet ŞAHİN (1962), Hasan YILDIZ (1959-1960), Mustafa ÜNÜVAR (1954-1958), Ali ARSLAN (1952-1954), Mehmet KAYA (1949-1950), Mehmet GÜLCAN’dır (1947-1949).
Köyün mevkileri; Boğasak, Başlamış, Çukurbağ, Gökyer, Keşpınarı, Kızıl, Kızılin, Köyiçi, Köyönü, Soğukpınar, Toptaş, Yenicebağ ve Yoğunlar’dır (Apılınkayak, Caferpınarı, Cevizlerarası, Domuzkoyağı, Dutbucağı, Eşşekpınarı, Gölkoyağı, Habacıçeşmesi, İnceyer, Mahmutini, Nohutgediği, Ortabent, Sorkuç, Süpürgelik, Süpürgelibucak, Yağcı, Yenicebağ, Yusuffakı).
Köyün geçim kaynağı tarım ve hayvancılıktır. Köyün sınırlı olan ekim alanları iyi değerlendirilmektedir.
Köyde buğday başta olmak üzüm, nohut, kiraz, ceviz, arpa, domates, elma, fasulye, biber, lahana, erik, soğan, şeftali, hıyar, badem ve patates gibi ürünler yetiştirilmektedir. 8,858 dekar alan nadasa bırakılmaktadır.
Köyde tarımsal kalkınma kooperatifi bulunmaktadır.
Köyde 1 adet büyükbaş hayvan ile 896 adet koyun ve 1.286 adet keçi olmak üzere toplam 2.182 adet küçükbaş hayvan varlığı bulunmaktadır. Köyün 188,9199 hektar mera varlığı bulunmaktadır.
Köyün arazi kadastrosu 23 Şubat 1992 tarihinde kesinleşmiştir.
Köy “ormaniçi köy” kapsamında olup, 98,8556 hektarı “Küçükçalı Devlet Ormanı” olmak üzere toplam 681,8280 hektar orman varlığı bulunmaktadır.
Öğrenci sayısının az olması nedeniyle köyde bulunan ilkokul kullanılmamaktadır. Köyün öğrencileri Morcalı Köyü’nde bulunan ilkokul ve ortaokula taşınmaktadır.
Her yıl temmuz-ağustos aylarında gurbette olan köylülerin katılımıyla “Çukurbağ Köyü Kültür Şöleni” tertip edilmektedir.
Köyün içme suyu şebekesi vardır ancak kanalizasyon şebekesi yoktur. PTT şubesi ve PTT acentesi yoktur. Sağlık ocağı ve sağlık evi yoktur.
Köye ulaşımı sağlayan yol asfalt olup köy içi yolları parke taşı ile kaplanmıştır.
BİBLİYOGRAFYA:
Sevda Gürbüz, 296 Numaralı Karaman Şer’iye Sicili Çerçevesinde 1829-1832 Yılları Arasında Karaman’da Sosyal, İdarî ve Hukukî Hayat, (Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Konya 2009, s. 75, 272, 440, 441; İbrahim Hakkı Konyalı, Âbideleri ve Kitâbeleri İle Karaman Tarihi (Ermenek ve Mut, Âbideleri), İstanbul 1967, s. 185; Osman Gümüşçü, XVI. yüzyılda Larende (Karaman) Kazasında Yerleşme ve Nüfus, Ankara 2001, s. 51; Doğan Koçer, Karaman Temettü’ât Defterleri (H. 1256-1261/ M. 1840-1844), Karaman 2007, c. I, s. 71, 231, 237, 242; C. II, s. 32-36; Hatem Aka, H. 1186-1190 (M. 1772-1776) Tarihli 290 Numaralı Karaman Şer’iye Sicil Defterinin İncelenmesi (Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Konya 1994, s. 78, 81, 85, 89, 92, 94; Son Teşkilat-ı Mülkiye’de Köylerimizin Adları, Dahiliye Vekaleti, İstanbul 1928, s. 853; Durmuş Ali Gülcan, Karaman Mahalle, Kasaba ve Köyleri Tarihçesi, Karaman 1989, s. 160, 161; Ahmet Cengiz, Karaman Tarihi (XVIII. Yüzyıl), Konya 2014, s. 128, 243; Sapancalı Muallim H. Hüseyin Bey, Karaman Ahval-i İçtimâiyye Coğrafiyye ve Tarihiyyesi (1338 R./ 1341 H.), Yayınlayan: İbrahim Güler, Ankara 1993, s. 36; Abdullah Uysal, Necati Alodalı, Musa Demirci, Dünü, Bugünüyle Karaman Kültür-Tarih-Coğrafya, Konya 1992, s. 136; Şeyda Taşdemir, 1831 Tarihli Lârende (Karaman) Nüfus Defteri’nin Değerlendirilmesi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Konya 2019, s. 14; Nazmi Azmi Selcen, Türkiye’nin Sıhhi-i İctimâi Coğrafyası Konya Vilayeti, Yayına hazırlayan ve sadeleştiren: Mehmet Karayaman, Konya 2009, s. 80; Orman İçi ve Orman Bitişiği Köyler ve Belediyeler, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Tarımsal Üretimi Geliştirme Genel Müdürlüğü, Ankara 2003, s. 379; www.msb.gov.tr erişim tarihi: 04.02.2017; https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=95&locale=tr erişim tarihi: 05.02.2016; http://karaman.gov.tr/il-mahalli-idareler-mudurlugu erişim tarihi: 19.02.2016; http://www.resmigazete.gov.tr erişim tarihi: 19.02.2016; https://sonuc.ysk.gov.tr erişim tarihi: 07.02.2016; http://bucivar.com/karaman/merkez/cukurbag erişim tarihi: 04.02.2017.
Uğur ERKÂN.
