Dağkonak (Dağal)

Karaman merkeze bağlı köy.

Karaman’ın güneybatısında yer alan köyün, Karaman’a uzaklığı 30 km’dir.

Köyün bulunduğu yerin rakımı (deniz seviyesinden yüksekliği) 1.409 m’dir. Köyün yüzölçümü 22.006.414,777 metrekaredir.

37° 1′ 39,7812” kuzey ve 32° 57′ 6,3786” doğu koordinatlarında yer alan köy, Göcer, Çatak, Akçaalan ve Yukarıkızılca köyleriyle komşudur.

Dağkonak’ın merkezine 8 km mesafeden daha yakın 4 köy bulunmaktadır.  Çatak 2,2 km,  Göcer 4,51 km,  Çukurbağ 5,62 km ve Narlıdere 7,11 km’dir.

Köyün eski adı “Dağal”dır.

Karye-i Dağal, senede bir def’a olmak üzere 1245 (1830) yılı için hâkim efendilere 8 kurûş ve mutâd kâtiplere 4 kurûş olmak üzere toplam 12 kurûş aidat veriyordu (KŞS., nr. 296, s. 14.1).

5 Rebiulahir 1188 (15 Haziran 1774) tarihinde Mansurdede mahallesi sakinlerinden iken vefât eden Keleş-oğlu İbrâhim’ in veraseti zevcesi Şerîfe bint-i Seyyid Alî ile validesi Raziye ve hemşiresi (kız kardeşi) mecnûne Âişe’ye intikal etmiştir. Müteveffanın muhallefât defterinde; Dağallı Hâcı Mustafâ’ya deyn-i müsbet 100 kurûş borç kaydı bulunmaktadır (KŞS., nr. 290, s.14/2).

15 Rebiulahir 1188 (25 Haziran 1774) tarihinde Devlet merkezinden çeşitli sebeplerle gelen görevlilere ve ayrıca kazânın bazı hizmetleri için Karaman’dan yapılan masraflara mukabil karye halkından tahsil edilmek üzere; Karye-i Dağal’ın hissesine 80 kurûş vergi düşmüştür (KŞS., nr. 290, s. 28).

5 Safer 1189 (7 Nisan 1775) tarihinde 25 Rebiülahir 1188’den 5 Safer 1189’a kadar (5 Temmuz 1774- 7 Nisan 1775) Karaman’da biliktiza yapılmış olan masraf mukabili Karye-i Dağal’a 160 kurûş vergi taksim edilmiştir (KŞS., nr. 290, s. 88).

3 Recep 1189 (30 Ağustos 1775) tarihinde Saferü’l Hayr’ı 5. gününden, Receb-i Şerîfinin başına gelinceye dek (7 Nisan 1775-28 Ağustos 1775) Karaman’da biliktiza yapılmış olan masraf mukabili Karye-i Dağal’a 220 kurûş vergi taksim edilmiştir (KŞS., nr. 290, s. 114).

19 Zilhicce 1189 (11 Şubat 1776) tarihinde 1189 senesi Saferü’l-Hayr’ı 15. gününden, Zilhicce’nin 19. gününe gelinceye kadar (17 Nisan 1775-11 Şubat 1776) Devlet merkezinden çeşitli sebeplerle gelen görevlilere ve ayrıca kazânın bazı hizmetleri için Karaman’dan yapılan masraflara mukabil karye halkından tahsil edilmek üzere; Karye-i Dağal’a 175 kurûş vergi tahakkuk ettirilmiştir (KŞS., nr. 290, s. 126).

19 Receb 1190 (3 Eylül 1776) tarihinde 1189 senesi 19 Zilhiccesi’nden 19 Receb-i şerifi’ne kadar (10 Şubat 1776- 3 Eylül 1776) Karaman’da biliktiza yapılmış olan masraf mukabili Karye-i Dağal’dan 120 kurûş vergi ödemesi istenmiştir (KŞS., nr. 290, s. 153/1).

20 Zilhicce 1190 (30 Ocak 1777) tarihinde 19 Receb 1190’dan 20 Zilhicce 1190’a kadar (3 Eylül 1776-30 Ocak 1777) Karaman’ın biliktiza vaki olan masarifatı Karaman’da sakin ulemâ, sülehâ, âyân ve ahali meyanında hesap edilerek mahalle ve karyelere taksim edilmiştir. Buna göre Karye-i Dağal’a 125 kurûş vergi düşmüştür (KŞS., nr. 290, s. 163/2).

12 Cemâziye’l-evvel 1246 (7 Kasım 1830) tarihli Medîne-i Lârende kazâsı mahallât ve kurâsından cem’ ve tedârik birle Konya’ya irsâl olunan şairin (köy ve kazaların arpa) defterinde; Dağal karyesinden 15 kile şaîr beyân olunmuştur (KŞS., nr. 296, s. 155.1).

5 Zilhicce 1246 (17 Mayıs 1831) tarihinde rûz-i hızır i’tibâriyle yani Zi’l-hiccetü’ş-Şerîfenin beşinci gününe gelinceye kadar altı mâhda Karye-i Dağal’ın Der-Saâdete bildirilen masrafı 5.661 kurûştur (KŞS., nr. 296, s. 94.1).

Köy, 1256 (1840) yılı Temettü’ât defterinde Dağal için “Karapınar evkâfından olub Medine-i Konya A’yanı Süleymân Beğ tarafından ta’şîr olunageldiği” ifadesi kullanılmıştır.

26 hâneye sahip Dağal’daki hâne reisleri ve meslekleri; Îsâ Kethüda-oğlu Mehmed Efendi (imâm), Hasan-oğlu Abdülkerîm (çiftçi), Hâcıların Mûsâ-oğlu Memiş (çiftçi), Deli Memiş-oğlu Osmân Kethüda (çiftçi), Hasan-oğlu Gülnarlı Mehmed (çiftçi), Koca Hasan-oğlu Hüseyin (çiftçi), İbrâhim-oğlu Ömer (ırgat), Kul Mustafâ-oğlu İbrâhim (ırgat), Çolak Bekir-oğlu Mustafâ (çiftçi), Koz Mahmûd-oğlu Osmân (ırgat), Soğan Ahmed-oğlu Süleymân (çiftçi), Büber Memiş-oğlu Mûsâ (çiftçi), İmâm Hasan’ın-oğlu Ahmed (çiftçi), Kara Hüseyin’in-oğlu Mehmed (çoban), Kürd Yûsuf-oğlu Ahmed (ırgat), Yûsuf-oğlu Kara Hasan (çiftçi), Kakçı Mustafâ-oğlu Mehmed (ırgat), Memiş-oğlu Kel İsmâ’îl (ırgat), Çâtâklı Hüseyin-oğlu Mehmed (çiftçi), Deli Hüseyin-oğlu Hüseyin Efendi (imâm), Demirci Deli Alî-oğlu Halil (demirci), Gök Memiş-oğlu Mehmed (çiftçi) ve Yûsuf Hüseyin-oğlu Süleymân’dır (çiftçi) (BOA, ML., VRD., TMT., Defter nu: 10473).

Karyede; 8,5 adet bargir (beygir), 11 adet inek, 158 adet keçi, 21 adet merkeb, 1 adet merkeb sıpası, 31 adet öküz, 10 adet tana, 40,5 dönüm bağ, 135 dönüm ednâ tarla, 38 dönüm hâlî tarla ve 97 dönüm mezrû tarla kayıtlıdır.

Kıymet-i emlâk 3.720 kuruş, kıymet-i hayvân 8.040 kuruş, temettü’âtı 4.800 kuruş, yekûnu 16.560 kuruş, hâne başı ortalama gelir 637 kuruş ve tekâlifi 2.305 kuruştur (BOA, ML., VRD., TMT., Defter nu: 10442, s. 204-207).

Köy, 1338’de (1922) Konya Vilâyeti Sıhhiye Müdürü Dr. Nazmi Azmi Bey [SELCEN, 1303 (1887), Arapgir, Malatya-1945, İstanbul] tarafından kaleme alınan “Türkiye’nin Sıhhi-i İçtimai Coğrafyası-Konya Vilâyeti” kitabında, Konya Vilâyeti, Karaman Kazâsı, Afgan Nâhiyesi’ne bağlı köy olarak geçmektedir.

Sapancalı Muallim H. Hüseyin Bey [SAVAŞÇIN, 1309 (1893), Sapancalı, Sakarya-1958, ?]; tarafından 1338 (1922) yılında kaleme alınan “Karaman Ahval-i İçtimâiyye Coğrafiyye ve Tarihiyyesi” isimli kitapta, Afgan Nâhiyesi’ne bağlı Dağal Karyesi’nin Karaman’a mesafesinin 7 saat olduğu belirtilmektedir.

1928 yılında eski Türkçe alfabe ile yayınlanan “Son Teşkilat-ı Mülkiye’de Köylerimizin Adları” isimli kitapta Dağal Köyü; Konya Vilayeti, Karaman Kazası, Başkal’a (Başkışla) Nâhiyesi köyleri arasında zikredilmiş ve eski Türkçe harfler ile “طغال”, Lâtin harfleriyle “Dagal” şeklinde ifade edilmiştir.

Köy, Konya Vilâyeti, Karaman Kazâsı, Bucakkışla Nâhiyesi’ne bağlı 21 köyden birisi idi.

15 Haziran 1989 tarihinde kabul edilen 4 il ve 5 ilçe kurulması hakkındaki  3578 sayılı Kanun ile Karaman İli, Merkez İlçe, Bucakkışla Bucağı’na 18 köy ile birlikte bağlanmıştır (21 Haziran 1989 tarihli ve 20202 sayılı Resmî Gazete).

Köyün eski ismi olan “Dağal”; öztürkçe bir kelime olup, köyün bulunduğu yer yüksekte olup, çokça rüzgâr estiğinden bu isim verilmiştir.

Denizli-Baklan’da bir mahallenin adı “Dağal”dır. Ayrıca Şırnak Merkez’e bağlı köyün ismi “Dağkonak”tır.

Ayrıca Dağal ile başlayan yerleşim birimleri; Dağalan (Ağrı-Patnos’ta köy, Trabzon, Of’ta mahalle ve Muş-Malazgirt-Fenek’te bağlı) ve Dağaltı’dır (Şırnak-Beytüşşebap’ta köy).

Köyün kuruluş tarihi kesin olarak bilinmemektedir. Bu yöre, XVII. asırda Sultaniye (Karapınar) kazâsında ikâmet eden esb-keşânlarca (atçeken) yaylak ve otlak olarak kullanılmıştır. Köyün önündeki alan tamamıyla çayırlık imiş. Bir ara bu kazâdan iki kardeş burayı yurt tutarak geri dönmemişlerdir. İki yıl sonrada çevredeki Kurban Dağı eteklerinde yurt tutan yörüklerden üç aile daha buraya gelerek yerleşmişlerdir. Burası giderek genişlemiş ve zamanla köy halini almıştır.

1961 yılında köyün “Dağal” olan ismi; yabancı ad taşıdığı gerekçesiyle “Dağkonak” olarak değiştirilmiştir. Karaman’ın mahalle, kasaba ve köylerinin tarihçesini araştıran ve bunu kitabında yayınlayan Durmuş Ali GÜLCAN (R. 1319/ M. 1904, Karaman-1996 Karaman), bu değişikliği işgüzarlık olarak değerlendirmiştir.

GÜLCAN, köyün “Dağalbağı” denilen engin yöresinden geçen Göksu nehri üzerinde Karamanoğulları devrinden kalma bir köprü olduğunu, Aladağ yöresi köyleri ve yörükler ile Gülnar dolaylarındaki köylülerin, alış-veriş merkezi olan Karaman’a bu köprüyü kullanarak gidip, geldiklerini kaydetmektedir.

1246 (1831) tarihli Lârende Nüfus Defteri’nde (COA, Nfs. d 3451); Dağal Köyü, 25 hanede 58 kişi olarak kayıtlıdır.

Köy, 1314 (1896) yılı Konya Vilâyeti Sâlnâmesi’nde (İl Yıllığı) 26 hâne ve 189 kişi olarak kayıtlıdır.

Köy, 1320 (1904) nüfus sayımında 176 kişi olarak sayılmıştır.

Sapancalı Muallim H. Hüsnü Bey, 1338 (1922) yılında köyün nüfusunu 33 hâne ve 130 kişi olarak kaydetmiştir.

1341 (1925) yılında yapılacak mebus (milletvekili) seçimi için hazırlanan nüfus defterine göre nüfusu 215 kişidir.

Köy; 1935’de 204, 1940’da 212, 1945’de 425, 1950’de 215, 1955’de 269, 1960’da 295, 1970’de 307, 1975′ de 357, 1980’de 343, 1985’de 322, 1990’da 257 ve 2000’de 112 kişi olarak sayılmıştır.

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından 2007 yılında geçilen Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi’ne (ADNKS) göre; köyün nüfusu 102 kişidir.

2008’de 113, 2009’da 123, 2010’da 109, 2011’de 94, 2012’de 82, 2013’de 84, 2014’de 72, 2015’de 67, 2016’da 68, 2017’de 53, 2018’de 104, 2019’da 95, 2020’de 79 ve 2021’de 79 kişi olarak tespit edilmiştir.

Karaman’a göç, nüfus plânlaması politikaları ve yurt dışına çalışmak üzere giden işçiler sebebiyle köyün nüfusu gün geçtikçe azalmıştır.

Köydeki soyadlar: Acar, Akgül, Akkaya, Aktaş, Beliince, Cenk, Daşar, Dinç, Duran, Gözel, Günay, Kayadibi, Kılınç, Kızılalan, Kocaer, Koçak, Korkmaz, Örk, Şimşek, Taşkıran, Tekin, Tunç.

49 seçmeni olan Dağkonak Köyü’nde 1 Kasım 2015 günü yapılan 26. Dönem Milletvekili Genel Seçimleri’nde seçmenlerin tamamı 1346 numaralı sandıklarda oy kullanmıştır. Oyların tamamı geçerli sayılmıştır.

Dağkonaklılar, 42 oyla en fazla AK Parti’yi tercih etmiştir. CHP’ye 3 oy, MHP’ye 2 oy çıkarken, HDP’ye ise hiç oy çıkmamıştır.

16 Nisan 2017 tarihinde Cumhurbaşkanlığı hükûmet sistemine geçişi öngören halk oylaması (referandum) sonuçlarına göre; Dağkonak Köyü’nde %91,67 oranında “evet” ve %8,33 oranında “hayır” çıkmıştır.

Köyün muhtarı, Mustafa BELİİNCE ‘dir [irtibat numarası: 0 (538) 745 15 65].

Köyün azaları; Ramazan KOCAER, Şaban AKKAYA, Salahattin TAŞKIRAN, ve Yunus KOCAER’dir.

Köyün eski muhtarları; Ali ÇETİN (2014-2019), Mehmet BELİİNCE (1996-2014), Ali BELİİNCE (1994-1996), Abdullah KOCAER (1989-1994), Mustafa DURAN (1984-1989), Mehmet ACAR (1977-1980), Mustafa GÜNAY (1976-1977), Mehmet UYSAL (1973-1975), Ahmet GÜNAY (1970-1973), Mustafa DURAL (1968-1969), Ali ACAR (1967), Hasan KORKMAZ (1965-1967), Mehmet UYSAL (1963-1964), Hasan TUNÇ (1954-1959), Mehmet UYSAL (1949-1954), Mustafa TAŞKIRAN (1947-1949) ve Mehmet PINAR’dır (1940-1947).

Köy dağlık olduğundan ekonomik yönden geri kalmıştır. Köyün en önemli gelir kaynağı tarım ve hayvancılıktır.

Köyde buğday başta olmak üzere nohut, üzüm, elma ve arpa yetiştiriciliği yapılmaktadır.

15,563 dekar alan nadasa bırakılmaktadır.

Köyün 186 adet büyükbaş ile 192 adet koyun ve 1.171 adet keçi olmak üzere toplam 1.363 adet küçükbaş hayvan varlığı bulunmaktadır.

Köyün arazi kadastrosu 22.08.1991 tarihinde kesinleşmiştir. Orman kadastrosu ise 05.12.1991 tarihinde ilân edilmiştir. Köyün 1759,6036 hektar orman varlığı bulunmaktadır. 2/B alanı (orman işgali) bulunmamaktadır.

Köyün mevkiileri; Alan, Bazbarı, Emişe, Köyiçi, Köyiçi-Erik, Köyönü, Kütüklü, Taşbaşı, Tütünadası, Yağcıboğazı ve Yukarıalan’dır.

Köyde ilkokul 1957 yılında açılmıştır, ancak kullanılmamaktadır. Köyün çocukları Morcalı Köyü’ndeki ilk ve ortaokula taşınmaktadır.

Köyün medar-ı iftiharı şehidleridir. Piyade Er Ahmed-oğlu Abdurrahmân (1299 (1883)- 19 Haziran 1331 (2 Temmuz 1915)]; I. Cihân Harbi, Çanakkale Cephesi, Seddülbahir Muharebesi’nde şehâdet şerbetini içmiştir.

Piyade Er Alemdaroğulları’ndan Ahmed-oğlu Mehmed [1310 (1894)- 27 Temmuz 1337 (1921)]; İstiklâl Harbi, Garp Cephesi, Meydan Harbi’nde şehid düşmüştür.

Jandarma Er Ahmet DÖNMEZ (1953- 3 Haziran 1974); Antalya-Serik’te vatanî görevini yaparken şehit olmuştur.

Jandarma Er Adem TEKİN (21 Eylül 1976- 28 Eylül 1996); Iğdır’da vatanî görevini yaparken şehit düşmüştür.

XIX. asrın sonları ile XX. asrın başlarında yaşayan Dağallı Âşık Kerim, sözlü edebiyatın önemli temsilcilerindendir. Barçın yörüklerinden olan ve köye sonradan yerleşen Âşık Kerim çobanlık yaparmış. Balkan Harbi sırasında dile getirdiği destân, koşma ve ağıtları günümüze ulaşamamıştır.

Avgan (Narlıdere) Köyü’nden Şerif Ali Ağa’nın Dağallı Âşık Kerim’den aktardıklarını kayda değer bulmayan GÜLCAN, az çok derli toplu olarak aşağıdaki dörtlüğü seçebilmiştir.

“Evveli Adem’dir mü’minlerin soyu/ Endâzeden çıkmış hepsinin boyu/ O da bir hikmettir zemzemin suyu/ Beyt merkadine aktı, yürüdü.

***

Cennet-i âlâdan sokunurlar gülü/ Doksanbin evliyâ, hepsi de velî/ Tanrı’nın arslanı Hazret-i Alî/ O da kurtulamadı mevtin elinden.”

Dağallı Âşık Kerim’in Avgan (Narlıdere) Köyü için söylediği ve GÜLCAN tarafından derlenen dörtlüğü; “Âşıklar pîrinin emrini tutar/ Dudusu, kumrusu durmayıp öter/ Türlü bir meyvalar, çiçekler biter/ Açılır sünbülü, gülü Avgan’ın.” şeklindedir.

Dağallı Âşık Kerim kendisini bu dörtlükte; “Dağlarda dolaştım, orman da yattım/ Hakk âşkını verdi bana/ 1310’da pîrime çattım/ Nasibimi kafese kattım.” anlatmıştır.

Köy, avcıları ile nâm salmıştır. XX. asır başlarına kadar büyük hayvanları avlayan avcılar “şeşhane” denilen yivli tüfekler kullanıyordu. Eskiden yüz adet dağ keçisi (halk nezdinde geyik) vuran avcının, tüfeğini dağda bıraktığını kaydeden GÜLCAN, yeni tüfekle avın sürdürüldüğünden bahsetmektedir. Delibek Mustafâ söylentilere göre 7 adet, küçük kardeşi Mehmed ise 3 adet tüfeğini ardıç ağacına asarak, dağda bırakmıştır.

İkinci Delibek’in oğlu Hakkı ve çocukları da (Uysal soyadını almışlardır) baba ve dedeleri gibi av konusunda maharetli idiler.

Köyün içme suyu şebekesi vardır ancak kanalizasyon şebekesi yoktur. Köyde sağlık ocağı/ sağlık evi ve PTT acentası bulunmamaktadır.

Köye ayrıca ulaşımı sağlayan yol asfalt olup, köy içi yolları 2011 yılı Ağustos ayı itibariyle parke taşı ile kaplanmıştır.

BİBLİYOGRAFYA:

Sevda Gürbüz, 296 Numaralı Karaman Şer’iye Sicili Çerçevesinde 1829-1832 Yılları Arasında Karaman’da Sosyal, İdarî ve Hukukî Hayat, (Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Konya 2009, s. 75, 272, 440, 441; Doğan Koçer, Karaman Temettü’ât Defterleri (H. 1256-1261/ M. 1840-1844), Karaman 2007, c. I, s. 97, 231, 237, 242; c. III, s. 113-119; Durmuş Ali Gülcan, Karaman Mahalle, Kasaba ve Köyleri Tarihçesi, Karaman 1989, s. 162-166; Abdullah Uysal, Necati Alodalı, Musa Demirci, Dünü, Bugünüyle Karaman Kültür-Tarih-Coğrafya, Konya 1992, s. 137; Karaman Şehit Aileleri Derneği, Karaman Şehitleri Albümü, Karaman 2006, s. 48, 50; Hatem Aka, H. 1186-1190 (M. 1772-1776) Tarihli 290 Numaralı Karaman Şer’iye Sicil Defterinin İncelenmesi (Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Konya 1994, s. 78, 81, 85, 89, 92, 94, 166; Son Teşkilat-ı Mülkiye’de Köylerimizin Adları, Dahiliye Vekaleti, İstanbul 1928, s. 854; Şeyda Taşdemir, 1831 Tarihli Lârende (Karaman) Nüfus Defteri’nin Değerlendirilmesi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Konya 2019, s. 14; Sapancalı Muallim H. Hüseyin Bey, Karaman Ahval-i İçtimâiyye Coğrafiyye ve Tarihiyyesi (1338 R./ 1341 H.), Yayınlayan: İbrahim Güler, Ankara 1993, s. 36; www.e-icisleri.gov.tr/Anasayfa/MulkiIdariBolumleri.aspx erişim tarihi: 03.04.2016; www.karaman.gov.tr/il-mahalli-idareler-mudurlugu erişim tarihi: 03.04.2016; biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=95&locale=tr erişim tarihi: 05.02.2016; sonuc.ysk.gov.tr/module/ssps.jsf erişim tarihi: 07.02.2016; İçişleri Bakanlığı, İller İdaresi Genel Müdürlüğü, Köylerimiz (1 Mart 1968 gününe kadar), Ankara 1968, s. 161, 162, 570, 606, 638, 700, 771; İçişleri Bakanlığı, İller İdaresi Genel Müdürlüğü, Konya İli (Bülten 65), Ankara: 1965, s. 38; Musa Şaşmaz, Türkiye’nin İdari Taksimatı (1920-2013), Ankara: 2014, c.8, 322; age c. 10, s. 229. http://www.yerelnet.org.tr/koyler/koy.php?koyid=265596 erişim tarihi: 03.04.2016; msb.gov.tr erişim tarihi: 30.03.2016; https://tr.wikipedia.org/wiki/Da%C4%9Fkonak,_Karaman erişim tarihi: 03.04.2016; www.ttk.gov.tr/index.php?Page=Sayfa&No=385 erişim tarihi: 30.03.2016; bucivar.com/karaman/merkez/dagkonak erişim tarihi: 30.03.2016; karamankadastro.gov.tr erişim tarihi: 30.03.2016.

Uğur ERKÂN.