Karaman merkeze bağlı köy.
37° 11′ 32,5206” kuzey ve 33° 22′ 2,7732” doğu koordinatlarında yer alan köy, Karaman Merkez, Ağılönü (Selerek), Yeşildere (İbrala), Sarıkaya ve Zengen (Başharman) köyleriyle komşudur.
Karaman’ın doğusunda yer alan köy 13 km uzaklıktadır.
Köyün bulunduğu yerin rakımı (deniz seviyesinden yüksekliği) 1.155 m’dir.
Köye 8 km’den az 1 köy bulunmaktadır. Ağılönü (Selerek) Köyü’ne 4,88 km’dir.
Köy önceleri Selerek Köyü ile birlikte çiftlik durumunda idi. 1928 yılında Dahiliye Vekâleti Nüfus Müdiriyet-i Umumiyesi tarafından yayımlanan “Son Teşkilat-ı Mülkiyede Köylerimizin Adları” isimli kitapta İbrala Nâhiyesi’ne bağlı “Selerek” köyününün adına rastlanmaktadır. 1935 yılı nüfus sayımında “Selerek (Barut kavıran)” şeklinde kaydedilmiştir. 1940 yılı sayımında “Barutkavran”, 1945 yılı sayımında “Barıtkavran” ve 1950 yılı sayımında “Barutkavuran (Selerek)” şekillerinde ifade edilmesi köyün 1935-1955 yılları arasında Selerek’le birlikte sayıldığını göstermektedir.
1955 yılından itibaren Selerek ayrı köy statüsü kazandığından ayrı ayrı sayılmaya başlanmıştır.
Bu iki köyün üzerinde kurulu araziler Karamanoğulları ailesinin ve Lârende ileri gelenlerinin kurdukları vakıflara gelir getirici olarak kayıtlı idiler. Köyün kurulduğu yere “Işılan kırı” denilmesinden dolayı köye “Işılan” da denilmiştir. Türkçe’de sıfat olarak kullanılan “ışıl” kelimesi, ışıklı, ışıldayan ve parlak anlamlarına gelmektedir. Ancak bu isim kullanılmamaktadır.
924 (1518) yılında Lârende Nahiyesi’ne bağlı Mikâ’il karyesine “sınûr” kaydedilen Işılân, Halîl bin Emîr Hâcı evlâdının mülkü idi ve 375 akçe vergi hâsılına sahip idi (BOA., TD., nr. 63, s. 110 ve TD., nr. 455, s. 165).
992 (1584) yılında yılında Lârende Nahiyesi’ne bağlı 50 Müslüman neferi ve 484 akçesi vâkıf olmak üzere toplam 1.404 akçe vergi hâsılı olan bir karye olmuştur (KKA., TO., nr. 104, v. 145 a.).
Köylülerin aslı Boynuinceli yörüğüdür. 9 oba, 400 küsur çadırdan ibaret bu aşiretin 86 hânesi bu köyde, 70 hânesi Çimenkuyu Köyü’ne kendi gayret ve imkânlarıyla iskân olmuştur.
Karaman ve köylerini araştıran ve bunu kitabında yayınlayan Durmuş Ali GÜLCAN [1319 (1904), Karaman-1996, Karaman], bu aşiretin ileri gelenlerinin (Barutkavuran Hacı Hüseyin Ağa, Ali Hoca) 1320 (1906) yılında 1.000 altın liraya satın aldıklarını ve kendi arasında taksim yaptıklarını kaydetmektedir. Bu arazilerin güneydoğusunda bulunan geniş otlaklarda hayvanlarını otlatmışlardır.
Göçebe hayata alışık olan bu yörükler, yerleşik hayata intibak etmekte zorlanmışlardır. GÜLCAN, rutubetli olan burada bir yıl içerisinde 58 kişiyi kaybettiklerinden bahsetmektedir. Bunların içerisinde Silifke’ye tekrar dönenler olduğu gibi, şu an Selerek Köyü’nün 5 km güneyindeki kırlara yerleşenlerde olmuştur.
Koyun ve keçileri çok olan yörüklerin hayvanlarını geniş alanlarda otlatmaları nedeniyle komşu köylerle mera ihtilafına düşmüşlerdir. Zengen Köyü ile yıllar boyu kavga ve çekişmeler yaşanmıştır. Zengenliler, bu yörüklerin Selerek çiftliğinden toprak satın aldıkları ve hayvanlarını otlattıkları meraların bu çiftliğin dışında kaldığı iddia etmişlerdir.
1335 (1920) yılında İbrala Nâhiye müdürü soruna el atmış, köy sınırı belirlenmiş ve iki köy arasındaki çekişmeler sonlandırılmıştır.
GÜLCAN, köye Barutkavuran Hacı Hüseyin Ağa’nın ismine izâfeten, “Barutkavuran” adının konulduğunu ifade etmektedir.
Eskiden barutun harlı ateş kullanarak yapıldığından bahseden GÜLCAN, güherçileyi kavurmak için gerekli ayarı tutturamayan Hüseyin Ağa’nın üstü başı ve yüzünün yandığını ve bu lakabın takıldığını kaydetmektedir.
Diğer bir rivâyete görede yağan yağmurda ıslanan barutların sac üzerinde kurutulmak istenmesiyle ortaya çıkan patlama, köyün ismini etkilemiş ve “Işılan” olan isminin “Barutkavuran” olarak değişmesini sağlamıştır.
Köy; Konya Vilâyeti, Karaman Kazâsı, İbrala Nahiyesi’ne bağlı iken, Dahiliye Vekâleti’nin 24 Kânunusani 1942 tarih ve 11139/37 – 2059 sayılı tamimiyle Selerek Mahallesi ile birlikte Karaman Merkez Nahiyesi’ne bağlanmıştır [Resmî Gazete: 29 Kânunusani (Ocak) 1942, 5019].
15 Haziran 1989 tarihinde kabul edilen 3578 sayılı 4 il ve 5 ilçe Kurulması Hakkında Kanun gereğince Karaman İli, Merkez İlçe, Merkez Bucağı’na bağlanmıştır (Resmî Gazete: 21 Haziran 1989; 20202).
Köy; 1935, 1940, 1945 ve 1950 nüfus sayımlarında Selerek (Ağılönü) Köyü ile birlikte sayılmıştır (1935’de 148, 1940’da 290, 1945’de 384 ve 1950’de 555 kişi).
1955’de 421 olan nüfusu 1960’da 300’e düşmüştür.
1965’de 305 olan nüfusu, 1970 yılı sayımında 276’ya düşmüştür. 1975’de 200, 1980’de 206, 1985’de 171, 1990’da 171, 2000’de 147’dir.
Tükiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından 2007 yılında geçilen Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi’ne (ADNKS) göre 141 kişidir.
2008’de 138, 2009’da 133, 2010’da 124, 2011’de 121, 2012’de 109, 2013’de 104, 2014’de 104, 2015’de 105, 2016’da 103, 2017’de 101, 2018’de 100, 2019’da 106, 2020’de 107 ve 2021’de 115 kişi olarak tespit edilmiştir.
Köyün ekseriyeti Boynuinceli yörüklerindendir. Aynı zamanda Karadedeli (Silifke), Alanya ve Sarıkeçili yörükleri de bulunmaktadır.
Köydeki sülâleler ve aldıkları soyadları; Yarıkkafakerimgiller (Akgün), Ayaşlar (Ayaş), Baldırlılar (Baldırlı), Çolacıklar (Çam), ? (Çapan), ? (Sarıkaya’dan gelme, Çeliktaş), ? (Dağlıoğlu), Karabıyıklılar (Doğruöz), ? (Dural), Kılbıyıklılar (Görgü), ? (Gümüştaş), İbrahimonbaşılar (Güneş), Körler? (Güntav), ? (Havutçu), ? (Hüner), ? (Karabıyık), ? Boynuinceler (Keklik), Köşşekliler (Kössek), ? (Köse), Metik, Hacınınbakılar (Özaslan), ? (Özad) ve Bastılar’dır (Soydoğan).
Köydeki lakaplar; Ballı, Bastı, Çatlak, Çot, Çotoğlan, Çönez, Deli, Hacı Kürdü, Hümeyni, İmrohor, Koçaş ve Topcudur.
Köyün medar-ı iftihârı şehididir. Komando Er Şükrü SOYDOĞAN (4 Eylül 1971- 10 Nisan 1992); geçiçi görevle gittiği Şırnak-Cizre’de bölücü terör örgütü elemanlarıyla yapılan çatışmada şehit düşmüştür.
77 seçmeni olan Barutkavuran Köyü’nde 1 Kasım 2015 günü yapılan 26. Dönem Milletvekili Genel Seçimleri’nde 75 seçmen 1318 numaralı sandıkta oy kullanmıştır. 75 oy geçerli sayılırken, 2 oy geçersiz sayılmıştır.
Barutkavuranlılar, 50 oyla en fazla AK Parti’yi tercih etmişlerdir. CHP 18 oy ve MHP 4 oy almıştır. HDP’ye ise hiç oy çıkmamıştır.
16 Nisan 2017 tarihinde yapılan Cumhurbaşkanlığı hükûmet sistemine geçişi öngören halk oylaması (referandum) sonuçlarına göre; Barutkavuran Köyü’nde %56,96 oranında “evet” ve %43,04 oranında “hayır” çıkmıştır.
Köyün muhtarı; Şevki KEKLİK’dir [irtibat numarası: 0 (545) 832 58 56].
Köyün azaları; Bayram Ali ÇAM, Şuayip GÖKTAŞ, Bekir KARABIYIK ve Hasan AKDOĞAN’dır.
Köyün eski muhtarları; Baki ÖZASLAN (2014-2019), Celal AKGÜN (2009-2014), Süleyman ÇELİKTAŞ (2007-2009), Hasan GÖRGÜ (2004-2007), Hüseyin DOĞRUÖZ (1977-2004), Osman ÇELİKTAŞ (1989-1996), İsa DOĞRUÖZ (1979-1989), Hüseyin SARAÇ (1977-1979), Süleyman ÇELİKTAŞ (1976-1977), Ali AKIN (1971-1973), Hüseyin DAĞLIOĞLU (1970-1971), Mehmet ÖZAT (1968-1969), Kerim AKGÜN (1960-1963), İbrahim GÜNEŞ (1959-1960), Durali ÖZKAYA (1958), Hüseyin BARUTÇU (1954-1958), Mustafa İÇEL (1951), Baki GÜMÜŞTAŞ (1950), Kerim AKGÜN (1948), Ahmet KIZILTAŞ (1947-1948) ve Süleyman BAKIRTAŞ’tır (1942).
İklim yapısı kışın soğuk ve yağışlı, yaz ayları ise kurak ve sıcaktır. Herhangi bir yer altı zenginliğine sahip olmayan köy, tarıma elverişli arazilere sahiptir.
Köyü’nün ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır. Buğday başta olmak üzere nohut, arpa, üzüm ve badem yetiştiriciliği yapılmaktadır.
Köyde 861,877 dekar alan nadasa bırakılmaktadır.
Köyde 284 adet büyükbaş hayvan varlığı ile 746 adet koyun ve 112 adet keçi olmak üzere toplam 858 adet küçükbaş hayvan varlığı bulunmaktadır. 47 adet arı kovanı mevcuttur.
Köyün kadastrosu 9 Ağustos 1970 tarihinde kesinleşmiştir. Köyün orman varlığı bulunmamaktadır.
Köyde 2006 yılında Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü Genel Müdürlüğünce 230 hektar alanda erozyon kontrolü çalışması yapılmıştır.
Köyün mevkiileri; Akgedik, Eskiağıl, Eskiköy, Kanlıcaağıl, Köyiçi, Köyönü ve Salavattepesi’dir.
Devlet tarafından inşa edilen okulun lojmanı da bulunmaktadır. Köyün çocukları bu gün Sudurağı Kasabası’nda bulunan Karamanbey İlkokulu ve Ortaokulu’na taşınmaktadır.
Karaman’ın yakın tarihteki kültürü ve geleneklerini araştıran ve bunu kitabında yayınlayan Ahmet Talat DURU, köyün kadınlarının giyiminin Silifke Erdemli yöresi yörüklerinin giyimleriyle aynı olduğunu kaydetmektedir.
DURU, bu yörüklerin aslen Kırşehir’den geldikleri bilgisini de paylaşmaktadır.
DURU, giyimlerini “İpekten çeki bağlanır. Elbise üç etek ya da yekpare olup, içi astarlıdır. Ceket yerine üç güllü pazenden astarlı ve içi pamuk dolgulu dışı kapoteneli kollu güdük dikilir. Önünde iki adet bağcık bulunur. Bellerine kendi dokudukları veya kişmir kuşak kuşanılr.” şeklinde tarif etmektedir.
Köyün geleneksel yemekleri arasında keşkek, etli yahni ve topalaktır. Yemekler düğünlerde gelen misafirlere ikrâm edilir.
Köyün içme suyu şebekesi vardır ancak kanalizasyon şebekesi yoktur. PTT şubesi ve PTT acentesi yoktur. Sağlık ocağı ve sağlık evi yoktur.
Köy yolu asfalt olup, köy içi yollarına parke taşı döşenmiştir.
BİBLİYOGRAFYA:
Alâaddin Aköz, “XVI. Asırda Lârende Kazâsı Hakkında”, Osmânlı Araştırmaları XIII, İstanbul 1993, s. 106, 112, 122; Mehmet Eröz, Yörükler, İstanbul 1991, s. 271-272; Durmuş Ali Gülcan, Karaman Mahalle, Kasaba ve Köyleri Tarihçesi, Karaman 1989, s. 88-92; Dr. Nazmi Azmi SELCEN, Türkiye’nin Sıhhi-i İçtimai Coğrafyası Konya Vilâyeti, Yayına hazırlayan: Mehmet Karayaman, Konya 2009, s. 80; Abdullah Uysal, Necati Alodalı, Musa Demirci, Dünü, Bugünüyle Karaman Kültür-Tarih-Coğrafya, Konya 1992, s. 117; İçişleri Bakanlığı, İller İdaresi Genel Müdürlüğü, Köylerimiz (1 Mart 1968 gününe kadar), Ankara 1968, s. 77; Karaman Şehit Aileleri Derneği, Karaman Şehitleri Albümü, Karaman 2006, s. 102; Ahmet Talat Duru, Karaman’ın Yakın Tarihteki Kültürü ve Gelenekleri, Konya 1999, s. 38, 39; Musa Şaşmaz, Türkiye’nin İdari Taksimatı (1920-2013), Ankara 2014, c. VIII, 322; age c. X, s. 178; sonuc.ysk.gov.tr erişim tarihi: 07.02.2016; www.tuik.gov.tr erişim tarihi: 05.02.2016; www.karaman.gov.tr erişim tarihi: 19.02.2016; www.bucivar.com erişim tarihi: 08.01.2017; www.wikipedia.org erişim tarihi: 08.01.2017.
Uğur ERKÂN.
