Karaman merkeze bağlı köy.
Bucakkışla-Karaman yolunun sağ tarafında yer almaktadır.
Köy Toroslardan uzanan ardıç, meşe ve andız ağaçlarıyla kaplı yeşil küçük tepeciklerden oluşan dağlık bir coğrafyada kurulmuştur.
Karaman’ın güneybatısında yer alan köy, Karaman’a 22,3 km uzaklıktadır.
Köyün bulunduğu yerin rakımı (deniz seviyesinden yüksekliği) 1.474 m’dir.
Köyün, “Eskiköy”, “Memişli” ve “Üzümlü” adlarında bağlıları bulunmaktadır.
37° 0′ 9,5832” kuzey, 33° 6′ 27,5502” doğu koordinatlarında yer alan köyün komşuları, Erenkavak (Alamas), Ağaçyurdu (Buyuntu), Özdemir, Bucakkışla ve Narlıdere (Avgan) köyleridir.
Köye, 8 km daha yakın 3 köy bulunmaktadır. Özdemir 4,82 km, Erenkavak 6,36 km ve Morcalı 7,95 km’dir.
Köyün ismi temettü’ât defterinde “Kemran ma’a Tabanlu” Karaman Şer’iyye sicillerinde ise “Kemran nâm-ı diğer Tabanlı Karyesi” ve “Karye-i Kemrânlu” olarak geçmektedir.
7 Rebî-ül âhir 1245 (6 Ekim 1829) tarihinde Asâkir-i Mansûre-i Muhammediyye’den Lârende Kazâsına gönderilen askerler arasında Karye-i Kemranlu’dan Alî-oğlu Halîl bulunmaktadır (KŞS., nr. 296, s. 3.4).
Karye-i Kemran ma’a Tabanlu, senede bir def’a olmak üzere 1245 (1830) yılı için hâkim efendilere 6 kurûş ve mutâd kâtiplere 4 kurûş olmak üzere toplam 10 kurûş aidat veriyordu (KŞS., nr. 296, s. 14.1).
12 Cemâziye’l-evvel 1246 (7 Kasım 1830) tarihli Medîne-i Lârende kazâsına bâ buyuruldı matlub olunub kazâ-i mezbûrun mahallât ve kurâsından cem’ ve tedârik birle Konya’ya irsâl olunan şairin (köy ve kazaların arpa) defterinde; Kemranlu karyesinden şaîr 6 kile beyân olunmuştur (KŞS., nr. 296, s. 155.1).
27 Zi’l-ka’de sene 1246 (9 Mayıs 1831) tarihinde Kemran maa Tabanlu karyesinden Mehdi-oğlu Mehmed, gelen emir üzerine âsitâneye gönderilmiştir (KŞS., nr. 296, s. 76.3).
1256 (1840) yılı Temettü’ât defterinde Kemran ma’a Tabanlu Karyesi için; “Sipâhi tîmârı olub Mûsâ Ağazâdeler Durmuş ve karındaşı Osmân Ağa ve sipâhi-i sa’ire tarafından rü’yet oluna geldiği” ifadeleri kullanılmıştır.
25 hâneye sahip Kemran ma’a Tabanlu’da ismi geçen hâne reisleri ve meslekleri; Eke Mustafâ-oğlu İbrâhim (imâm), Kara Mustafâ-oğlu Mustafâ Kethüda (çiftçi), Ağa Mehmed-oğlu İsmâ’îl (çiftçi), Celeb Mustafâ-oğlu Ömer (çiftçi), Bıyıklı Ahmed-oğlu Mehmed (çiftçi), Köse Abdülkerîm-oğlu İsmâ’îl, (çiftçi), Mehdi Mehmed-oğlu Mustafâ (koyuncu), Kırış Mehmed-oğlu Mustafâ (çiftçi), Kara Mustafâ-oğlu Abdülkerîm (çiftçi), Kara Mustafâ-oğlu Osmân (müsin ve ihtiyar), Göbüş Ömer-oğlu Mehmed (çiftçi), Celep Hasan-oğlu İbrâhim (çiftçi), Kekilli Alî-oğlu Resil (çiftçi), Topal Mustafâ-oğlu İbrâhim (çiftçi), Gök Abdülkerîm-oğlu Alî (çiftçi), Kara Süleymân-oğlu Alî (çiftçi), Çatal Mustafâ-oğlu Ahmed (ırgat), Kolukısa Alî-oğlu Halîl (çoban), Cik Ahmed-oğlu Durmuş (çiftçi), Alîcik-oğlu Alî (çiftçi), Köme Âlî-oğlu Mustafâ (çoban), Esef Memiş-oğlu Mustafâ (çiftçi) ve İbil İbrâhim-oğlu Mehmed’dir (çiftçi). (BOA., ML., VRD., TMT., nr. 10483).
Karyede; 22 adet bozdeve, 26 adet ganem (koyun), 46 adet inek, 500 adet keçi, 23 adet oğlak, 26 adet merkeb, 7 merkep sıpası, 41 adet öküz, 18 adet tana, 1 adet tay, 10,5 dönüm bağ, 84 dönüm ednâ tarla, 11 dönüm hâlî tarla ve 73 dönüm mezrû tarla kayıtlıdır.
Karyenin emlâk kıymeti 1.020 kuruş, hayvân kıymeti 22.764 kuruş, temettü’âtı 3.760 kuruş, genel yekûnu 27.544 kuruş, hâne başı ortalama gelir 1.102 kuruş, tekâlifi 2.500 kuruştur (BOA., ML., VRD., TMT., nr. 10442, s. 233-236).
1312-1317 (1897-1901) yılları 323 Numaralı Karaman Şer’iyye Sicili’nde Kemran Karyesi’nde ismi geçenler şunlardır: “Elif bint-i İbrâhim, Âyşe bint-i Mehmed, İsmâ’îl bin Hasan, Havvâ bint-i Alî, Mehmed Alî bin Mehmed, Âyşe bint-i Mustafâ, Osmân bin Mustafâ, Âyşe bint-i Mehmed Alî, Süleymân bin İbrâhim, Cemîle bint-i Süleymân, Meryem bint-i Mustafâ, Mustafâ bin Mehmed, Fâtıma bint-i Emîn, Durmuş bin Mehmed, Fâtıma bint-i Ahmed, Memiş bin Habib, Âyşe bint-i Hasîb, Mustafâ bin Mustafâ, Cemîle bint-i Mahmûd, Velî bin Velî, Fâtıma bint-i Mustafâ, Süleymân bin Osmân, Fâtıma bint-i Alî ve Mahmûd bin Mustafâ.”
4 Cemazeyilevvel 1324 (26 Haziran 1906) tarihli vefat eden askerin veraseti davasında Kemran Karyesi’nden Alî oğlu Durmuş, bin Alî, annesi Fatıma bint-i Hasan ve kardeşleri Hasan, Meryem ve Âyşe’nin isimleri geçmektedir (319 Numaralı Karaman Şer’iyye Sicili, no: 173, s. 124/1).
14 Cemazeyilahir 1324 (5 Ağustos 1906) tarihli nikah tescili konulu davada Kemran nâm-ı diğer Tabanlı Karyesi’nden İbrişim İmam Mehmed, karyenin imâmı Molla Mustafâ, muhtarân-ı evveli Mûsâ Kâzım ve muhtâr-ı sânisi Hasan, Kalem oğlu Ahmed ibn Mehmed, Molla Mehmed oğlu Ahmed’in isimleri geçmektedir (319 Numaralı Karaman Şer’iyye Sicili, no: 193, s. 136/1).
Köy, 1338 (1922) yılında Konya Vilâyeti Sıhhiye Müdürü Dr. Nazmi Azmi Bey [SELCEN, 1303 (1887), Arapgir, Malatya-1945, İstanbul] tarafından kaleme alınan “Türkiye’nin Sıhhi-i İçtimai Coğrafyası-Konya Vilâyeti” kitabında, Konya Vilâyeti, Karaman Kazası, Afgan Nâhiyesi’ne bağlı köy olarak geçmektedir.
Sapancalı Muallim H. Hüsnü Bey [SAVAŞÇIN, 1309 (1893), Sapancalı, Sakarya-1958, ?], 1338 (1922) yılında kaleme aldığı “Karaman Ahval-i İçtimâiyye Coğrafiyye ve Tarihiyyesi” isimli kitabında, Afgan Nâhiyesi’ne tabi Kemran Köyü’nün Merkez kâzaya uzaklığının 7 saat olduğunu kaydetmiştir.
1928 yılında eski Türkçe alfabe ile yayınlanan “Son Teşkilat-ı Mülkiye’de Köylerimizin Adları” isimli kitapta Özdemir Köyü; Konya Vilayeti, Karaman Kazası, Başkal’a Nâhiyesi köyleri arasında zikredilmiş ve eski Türkçe harfler ile “كمران”, Lâtin harfleriyle “Quémran” şeklinde ifade edilmiştir.
Köy, Konya ili, Karaman İlçesi, Bucakkışla Bucağı’na bağlı iken, 15 Haziran 1989 tarihinde kabul edilen “3578 sayılı 4 il ve 5 ilçe Kurulması Hakkında Kanun” ile Karaman İli, Merkez İlçesi, Bucakkışla Bucağı’na bağlanmıştır (21 Haziran 1989 tarihli ve 20202 sayılı Resmî Gazete)
Köyün “Kemran” olan ismi, 1961 yılında yabancı ad taşıdığı gerekçesiyle “Aybastı” olarak değiştirilmiştir.
Karaman’ın mahalle, kasaba ve köylerinin tarihçesini araştıran ve bunu kitabında yayınlayan Durmuş Ali GÜLCAN [1319 (1904), Karaman-1996 Karaman)], köyün adının “kâmuran” kelimesinin tahrifata uğramış şekli olduğunu iddia etmiştir.
Kâmuran kelimesinin “yarınları iyi olmak, amaca ermek ve mutluluk” anlamına geldiğini kaydeden GÜLCAN, köyün adının değiştirilmesini eleştirmiştir.
Farsça asıllı bir kelime olan “kemrâ” Osmanlı Türkçesi’nde; “mandıra, ağıl” anlamına gelmektedir.
Mes’ud KOMAN ve Sırrı ÜÇER tarafından yazılan “Konya İli Köy ve Yer Adları Üzerinde Bir Deneme” adlı kitapta, köyün adının Kimmerlerle bağlantısı olduğu ileri sürmüşlerdir. Kimmerlerin Orta Anadolu’ya gelmediklerini kaydeden GÜLCAN, bu iddiaya karşı çıkmıştır.
Köyün Meliz Beli dolaylarındaki “Ulukuyu” mevkiinde bir yerleşim yerinin kalıntıları bulunmaktadır.
İngiliz Sir William Mitchell RAMSAY (1851-1939), “Melouos” yada “Meloe”nin Toros geçitlerindeki kalelerden birisi olduğundan bahsetmektedir. RAMSAY, Hierocles ile piskoposluk listelerinin İsauria’da gösterdikleri “Meloe” olduğuna kesin gözüyle bakar. Eski “Melouos” isminin Laranda’nın takriben 20 mil güneybatısında kaldığını belirtmiştir.
Laranda (Karaman), Andrasos ve Germanicopolis’ten (Ermenek) geçerek Kelenderis’e açılan boğazda olduğunu ve “Melouos”un hâlen Melis Tepe (Meliz) olarak muhafaza ettiğini kaydetmektedir ki, bu boğaz Meliz Beli’nden Göksu üzerindeki Bıçakçı Köprüsü’ne kadar uzanan dar bir boğazdır.
Meleous şehri tarih boyunca Orta Torosların eteğinde Lârende, Ermenak, Anamur, Gülnar ve Alanya’ya doğru uzanan büyük askerî yolun önemli bir yerinde stratejik bir öneme sahip idi.
RAMSAY, Melouos geçidinin güneyinde Adrasos (Andranos) ve Germanekopolis (Ermenak) şehirlerinin olduğunu, buradan geçilerek Gilenderos (Gülnar) şehrine varıldığını kaydetmektedir.
RAMSAY, Ermenak’a kadar giden yol üzerinde Lârende’den (Karaman) sonra Melouos, bundan sonra Adranos (Andranos) daha sonra da Sibide şehirlerini saymaktadır. Lârende’den Melouos şehrine kadar hayvan yürüyüşüyle 5 saat, buradan Ermenak 16 saatlik uzaklıktadır. Adranos şehrinin Akın, Bayır ve İhsaniye köylerinin dolaylarında Sibide’nin de Ermenak’ın Balkusan köyü dolayları olduğu sanılmaktadır.
Bizanslıların elinde olan Melouos şehri bir ara Sarazanların eline geçmiştir (M.Ö. 878). Şehir, daha sonra Akdeniz tarafından Anadolu’ya giren Müslüman Araplarla Bizanslılar arasında savaşlara sahne olmuştur. RAMSAY, bu yörede birkaç kalenin daha bulunduğunu yazmasına rağmen yerini de tespit edemediğini itiraf etmiştir.
Türklerin Anadolu’ya yerleşmesinden sonra “balarısı ve oğul” anlamına gelen “Meliz” kelimesini Melouos’un yerine ikame ettikleri düşünülebilir.
GÜLCAN, köyün eskiden Meliz Boğazı’nın güney tarafında kurulduğunu, kış aylarında yollarının kapanması ve heyelan nedeniyle bu günkü yerine taşındığını belirtmektedir.
1930 yılında Göksu Vadisi’ne inen eteklerde kurulu olan ve bağlarla kaplı “Tabanlı” mahallesi halkının burasının kuytu ve sıcak olmasından dolayı Alibeke Tekkesi yöresinde bulunan arazilerde evler yapmaya başlamışlardır. Böylece her iki yeri de kullanmaya devam etmişlerdir.
Köyde 1940 yılına kadar kullanılan 2 tane han bulunmaktaydı. Orta Anadolu’yu Akdeniz’e bağlayan geçitte yer alan hanlardan birisi Meliz yöresinde biri yolun tepe bölümünde diğeri ise daha aşağıda idi. Bu hanlar Karamanoğulları dönemine aitti. Bugün temelleri kalmıştır. Köylüler bu hanlardan devşirdikleri malzemeleri inşaatlarında kullanmışlardır.
1246 (1831) tarihli Lârende Nüfus Defteri’nde (COA, Nfs. d 3451); Kemranlu Köyü, 20 hanede 51 kişi olarak kayıtlıdır.
1256 (1840) yılı Temettü’ât Defteri’nde Lârende Kâzası’na bağlı Kemran Karyesi’nde; 25 hânede 71 erkek olarak kayıtlıdır. Buna göre nüfusunun 142-150 kişi olduğu tahmin edilmektedir.
1314 (1896) yılı Konya Vilâyeti Salnâmesi’ne (İl Yıllığı) göre 36 hânede 248 kişidir.
Köy, 1320 (1904) yılında 304 kişi olarak sayılmıştır.
Sapancalı Muallim H. Hüsnü Bey, 1338 (1922) yılında köyün nüfusunu 51 hâne, 273 kişi olarak kaydetmiştir.
Köy; 1927’de 287, 1935’de 361, 1940’de 355, 1945’de 387, 1950’de 403, 1955’de 459, 1960’da 550, 1965’de 656, 1970’de 619, 1975’de 561, 1980’de 472, 1985’de 433, 1990’da 379 ve 2000’de 317 kişi olarak sayılmıştır.
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından 2007 yılında geçilen Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi’ne (ADNKS) göre köyün nüfusu 267 kişidir.
2008’de 269, 2009’da 259, 2010’da 257, 2011’de 259, 2012’de 261, 2013’de 259, 2014’de 259,2015’de 228, 2016’da 216, 2017’de 205, 2018’de 196 ve 2019’da 186, 2020’de 184 ve 2021’de 182 kişi olarak tespit edilmiştir.
Köy nüfusuna kayıtlı ailelerin soyadları; Acar, Açıkalın, Akdilek, Aydın, Bilgin, Büyükyalçın, Çınar, Doğan, Girgin, İleri, Koçer, Oskay, Öğüt, Saygıner, Sönmez, Uzun, Tunç, Ünlü, Yapar, Yıldırım ve Yavuz’dur.
Köyün medar-ı iftiharı Çanakkale şehitleridir. Bolacaoğulları’ndan Durmuş-oğlu Alî [1309 (1893)- 21 Temmuz 1331 (3 Ağustos 1915)] Seddülbahir Muharebesi’nde şehit düşmüştür.
Alanyalıoğulları’ndan Mahmud-oğlu Yûsûf [1307 (1891)- 27 Ağustos 1331 (9 Eylül 1915)] Arıburnu Muharebesi’nde şehadet şerbetini içmiştir.
188 seçmeni olan Aybastı Köyü’nde 1 Kasım 2015 günü yapılan 26. Dönem Milletvekili Genel Seçimleri’nde 188 seçmen 1315 ve 1316 numaralı sandıklarda oy kullanmıştır. 179 oy geçerli sayılırken, 3 oy geçersiz sayılmıştır.
Aybastılılar, 146 oyla en fazla AK Parti’yi tercih etmişlerdir. MHP 21 oy ve CHP 5 oy almıştır. HDP’ye ise hiç oy çıkmamıştır.
16 Nisan 2017 tarihinde yapılan Cumhurbaşkanlığı hükûmet sistemine geçişi öngören halk oylaması (referandum) sonuçlarına göre; Aybastı Köyü’nde %84,91 oranında “evet” çıkarken, %15,09 oranında “hayır” çıkmıştır.
Köyün Muhtarı; Çağdaş UZUN’dur [irtibat numarası: 0 (537) 302 25 80].
Köyün azaları; İsmail UZUN, Şaban AYDIN, Ramazan YAPAR ve Kerim SÖNMEZ’dir.
Köyün eski muhtarları; Mehmet YILDIRIM (2014-2019), Kadir AKDİLEK (2014), Mustafa AYDIN (2014), Mehmet Ali UZUN (1999-2014), Ramazan AYDIN (1994-1999), Orhan İLERİ (1991-1994), Refik ÇINAR (1985-1990), Süleyman KOÇER (1984), Muharrem DOĞAN (1977-1983), Arif ACAR (1973-1977), Mustafa AÇIKALIN (1971-1973), Mehmet TUNÇ (1968-1970), Mehmet YAVUZ (1965), Arif ACAR (1950), Mustafa AYDIN (1947), Mustafa KÜÇÜKSAYGIN (1943) ve Ali KOÇAR’dir (1941).
Arazisi engebeli olan köyün geçim kaynağı tarım ve hayvancılıktır. Köyde buğday başta olmak nohut, üzüm, zeytin, arpa, badem, kiraz, ceviz, çerezlik ayçiçeği, elma, Antepfıstığı, nar, yulaf ve domates yetiştiriciliği yapılmaktadır.
39,629 dekar alan nadasa bırakılmaktadır.
Köyde 549 adet büyükbaş hayvan ile 2.345 adet koyun ve 3.126 adet keçi olmak üzere toplam 5.471 adet küçükbaş hayvan varlığı bulunmaktadır.
Köyün 6,5700 hektar mera varlığı bulunmaktadır.
Köyün arazi kadastrosu 22 Kasım 1994 yılında kesinleşmiştir. Köy; “orman içi köy” kapsamında olup, 3.156,8399 hektar orman varlığı bulunmaktadır.
Köyün mevkileri; Akalan, Alibeke, Atalanı, Aydibi, Bağlık, Bozburun, Böğürtlen, Büyükyer, Cenneli, Dabanlı, Devinli, Domuzlu, Dodurmagöl, Eskiköy, Eskiköyönü, Gavuröldüğü, Hatcalı, Hırsıztaşı, İtburnu, Karabayır, Karlık, Kekiktaşı, Kelahmetyeri, Kırındibi, Kırmızıalan, Kızılkuyu, Kızılöz, Kızılyer, Kokarkuyu, Körkuyu, Köyaltı, Köyiçi, Köyönü, Küdütaşı, Mehdili, Melis (Meliz), Orman, Osmanpınarı, Ören, Sakaralan, Saksağanlı, Salma, Sarıalan, Saydibi, Tavşangüneyi, Tesbihli, Topaktaş, Ulukuyu, Velikuyusu, Yanıkharman, Yılanlı ve Yumrutepe’dir.
Köyün kargir câmii ve lojmanı bulunmaktadır.
Köyde ilkokul 1958 yılında açılmıştır. 1963 yılında yeni okul inşa edilmiştir. Köyün öğrencileri Bucakkışla Köyü’nde bulunan ilk ve ortaokula taşınmaktadır.
Köyde bulunan Güvercinlik Mağarası, sarkıt, dikit ve traverten havuzları ile dikkat çekmektedir. 70 m’lik dar bir koridordan yürüdükten sonra damlataş havuzları ile sarkıt ve dikitlerden yer aldığı ana salona ulaşılmaktadır. 3 adet tüneli mevcut olan mağara çobanlar tarafından su sarnıcı olarak kullanılmaktadır.
Köyün içme suyu şebekesi vardır ancak kanalizasyon şebekesi yoktur. PTT santral binası ve sağlık ocağı bulunmaktadır.
Köye ulaşımı sağlayan yol asfalt olup köy içi yolları parke taşı ile kaplanmıştır.
BİBLİYOGRAFYA:
William Mitchell Ramsay, Anadolu’nun Tarihî Coğrafyası, Çeviri: Mihri Pektaş, İstanbul 1960, s. 393, 401, 408; Doğan Koçer, Karaman Temettü’ât Defterleri (H. 1256-1261/ M. 1840-1844), Karaman 2007, c. I, s. 73, 231, 237; c. II, s. 25-31; Sevda Gürbüz, 296 Numaralı Karaman Şer’iye Sicili Çerçevesinde 1829-1832 Yılları Arasında Karaman’da Sosyal, İdarî ve Hukukî Hayat, (Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Konya 2009, s. 49, 76, 221, 440, 441; Alaattin Aköz, 323 Numaralı Karaman Şer’iyye Sicili 1897-1901 (R. 1312-1317), Konya 2012, s. 42, 50, 60, 67, 84, 102, 112, 114, 127, 136, 140, 156; 319 Numaralı Karaman Şer’iyye Sicili 1905-1906 (R. 1320-1322), Konya 2012, s. 235, 249; Son Teşkilat-ı Mülkiye’de Köylerimizin Adları, Dahiliye Vekaleti, İstanbul 1928, s. 854; Durmuş Ali Gülcan, Karaman Mahalle, Kasaba ve Köyleri Tarihçesi, Karaman 1989, s. 85-88; Sapancalı H. Hüseyin, Karaman Ahval-i İçtimâiyye Coğrafiyye ve Tarihiyyesi (R. 1338/ H. 1341), yayınlayan İbrahim Güler, Ankara 1993, s. 36; Şeyda Taşdemir, 1831 Tarihli Lârende (Karaman) Nüfus Defteri’nin Değerlendirilmesi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Konya 2019, s. 14; Abdullah Uysal, Necati Alodalı, Musa Demirci, Dünü, Bugünüyle Karaman Kültür-Tarih-Coğrafya, Konya 1992, s. 116; Nazmi Selcen, Türkiye’nin Sıhhi-i İctimâi Coğrafyası Konya Vilayeti, Yayına hazırlayan ve sadeleştiren: Mehmet Karayaman, Konya 2009, s. 80; İçişleri Bakanlığı, İller İdaresi Genel Müdürlüğü, Köylerimiz (1 Mart 1968 gününe kadar), Ankara 1968, s. 60, 698; İçişleri Bakanlığı, İller İdaresi Genel Müdürlüğü, Konya İli (Bülten 65), Ankara: 1965, s. 38; Orman İçi ve Orman Bitişiği Köyler ve Belediyeler, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Tarımsal Üretimi Geliştirme Genel Müdürlüğü, Ankara 2003, s. 379; https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=95&locale=tr erişim tarihi: 05.02.2016; http://karaman.gov.tr/il-mahalli-idareler-mudurlugu erişim tarihi: 19.02.2016; http://www.resmigazete.gov.tr erişim tarihi: 19.02.2016; https://sonuc.ysk.gov.tr erişim tarihi: 07.02.2016;http://bucivar.com/karaman/merkez/aybasti erişim tarihi: 27.01.2017.
Uğur ERKÂN.
