[1312 (1896)-1984]

Karaman şehir tarihini kaleme alan tarihçi, yazar ve kitâbe uzmanı.

1312’de (1896) Konya’da doğdu. Babası Nalbantzâde Mustafâ Efendi’dir. Kendi ifadesine göre nesebi; baba tarafından Anadolu Selçukluları’na, I. Alâeddin Keykubad dönemine kadar iner ve Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî’ye dayanır. İlk öğrenimini Konya’da Rüşdiyye-i Füyûzât-ı Hamîdiyye’de gördü. Daha sonra Bekir Sâmi Paşa Medresesi’nin yerine yapılmış olan Islâh-ı Medâris-i İslâmiyye’ye devam etti.

Ünlü Âlim Erzurumlu İbrâhim Hakkı’nın Mârifetnâme’sinin tesirinde kaldı ve “Hakkı” ismini benimsedi.

I. Dünya Savaşı esnasında açılan Şimendifer Mektebi’ni bitirdi. İlk devlet görevi Batum’da istasyon müdürlüğü yaptı. Akabinde Konya Sanayi Mektebi’nde Türkçe öğretmenliği, İstanbul Meşihat Dairesi’nde ders vekâleti halifeliği, Başbakanlık Arşivi, Askerî Müze ve Vakıflar Genel Müdürlüğü’nde mütehassıslık yaptı.

Vakıflar Genel Müdürlüğü’nün Türk Vakıf Hat Sanatları Müzesi’nin kuruluşunda büyük emeği geçti.

Yazı hayatına ilk defa “Konya’da Meşrık-i İrfân” gazetesinde başladı, “Babalık” gazetesinde yazılarını sürdürdü. Bu arada “Hak Yolu” isimli dergiyi ancak 6 sayı neşredebildi. “İntibah”ta başmuharrirlik yaptı. Mütareke yıllarında “Tercümân-ı Hakîkat”te daha çok tarihî konuları ele alan makaleler kaleme aldı. İstanbul’a geldiği yıllarda Zekeriya SERTEL, Halil Lütfi DÖRDÜNCÜ, Selim Ragıp EMEÇ ve Ali Ekrem UŞAKLIGİL’in çıkardığı “Son Posta” gazetesinde çalıştı. Gazetenin kapatılması üzerine “Tan” gazetesinde yazmaya başladı. Daha sonraki yıllarda “Vatan”, “Yeni Sabah”, “Her gün”, “Bugün”, “Yeni İstanbul”, “İstiklâl” ve “Yeni Asya” gazetelerinde, “Foto Magazin”, “7 Gün”, “Örnek”, “Tarih Dünyası”, “Tarih Konuşuyor”, “Vakıflar Dergisi”, “Vakıflar Bülteni” ve “Türk Yurdu” mecmuâlarında çeşitli yazılar kaleme aldı. Niyazi Ahmet BANOĞLU ile birlikte “Tarih Dünyası Dergisi”ni çıkardı, aralarındaki ihtilaf nedeniyle “Tarih Hazinesi” isimli bir dergiyi neşretti. Bazı yazılarında gerçek soyadı olan ATİS’i de kullandı.

20 Ağustos 1984 tarihinde Konya Akşehir’de vefat etti. Naaşı İstanbul’a getirilerek, bir gün sonra Karacaahmet Mezarlığı’na defnedildi.

KONYALI, Karaman hakkında titizlikle en ayrıntılı bilgileri toplamış ve arşiv belgelerini ortaya çıkarmıştır. Konyalı tahlilî bir çalışmadan ziyade hayli zengin bilgi birikimiyle geride tarihî malzeme olarak kullanılabilecek “Âbideleri ve Kitâbeleri ile Karaman Tarihi, Ermenek ve Mut Âbideleri (İstanbul 1967)” eserini bırakmıştır.

KONYALI, Karaman’ın il olmaya çok istidatlı ve kabiliyetli bir ilçe olduğunu 1967 yılında dillendirmiştir. “Ermenâk ve Mut; tarihinde olduğu gibi geleceğinde de Karaman’a bağlanmaya mahkûmdurlar” ifadesini kullanmıştır. Konyalı, her platformda Yunus Emre’nin Karamanlı olduğunu savunmuştur.

KONYALI’nın adı Karaman’da bir mahalle ve caddede yaşatılmaktadır.

Bulgaristan’a satılan Osmanlı arşiv belgeleri ile ilgili rahatsızlığını 13 Mayıs 1931 tarihinde Son Posta gazetesinden kamuoyuna duyurdu. Akabinde bu evrakın bir kısmının geri alınmasını sağladı. Bu hususta 1936 yılında Açık Söz gazetesinde tefrika hâlinde yazılar neşrederek bu mücadelesini sürdürdü.

Hayatı boyunca topladığı belge, fotoğraf ve yazılı basınla ilgili dokümanları, Üsküdar’da hâlen Selimiye Camii Hünkâr Kasrı’nda hizmet veren ve 1979’da kurulan “İbrahim Hakkı Konyalı Vakıf Kütüphanesi ve Arşivi”ne bağışladı.

1979 yılında Kültür Bakanlığı Yüksek Hizmet ödülü ile taltif edildi. 1981 yılında Konya Selçuk Üniversitesi fahrî doktorluk payesi verdi.

Eserleri: Nasreddin Hoca’nın Şehri Akşehir (İstanbul 1945), Alanya: Alaiye (İstanbul 1946), Âbideleri ve Kitâbeleriyle Erzurum Tarihi (İstanbul 1960), Âbideleri ve Kitâbeleriyle Konya Tarihi (Konya 1964), Âbideleri ve Kitâbeleri ile Karaman Tarihi, Ermenek ve Mut Âbideleri (İstanbul 1967), Âbideleri ve Kitâbeleri ile Kilis Tarihi (İstanbul 1968), Âbideleri ve Kitâbeleri ile Konya Ereğli’si Tarihi (İstanbul 1970), Âbideleri ve Kitâbeleri ile Şereflikoçhisar Tarihi (İstanbul 1971), Âbideleri ve Kitâbeleri ile Niğde Aksaray Tarihi (I-III, İstanbul 1974-1975), Âbideleri ve Kitâbeleriyle Üsküdar Tarihi (I-II, İstanbul 1976-1977), Âbideleri ve Kitabeleriyle Beyşehir Tarihi (Erzurum 1991).

Diğer eserleri de şöylece sıralanabilir: Topkapı Sarayı’nda Deri Üzerine Yapılmış Eski Haritalar (1936), İstanbul Âbideleri (İstanbul 1940), Afrodit Hakkında Tarihî Tetkikler (İstanbul 1940), Harun er-Reşid (1941), İstanbul Âbidelerinden İstanbul Sarayları Atmeydanı Sarayı-Pertev Paşa Sarayı-Çinili Köşk (İstanbul 1942), Karacabey Mamuresi, Vakfiyesi, Tarihi ve Diğer Eserleri (İstanbul 1943), Eski ve İslâmî Paralar (İstanbul 1946, Takıyyüddin Ahmed Makrîzî’den tercüme), Mimar Koca Sinan (İstanbul 1948), Osmanlı Sultanları Tarihi (Karamanlı Nişancı Mehmed Paşa’nın Tevârîhu’s-Selâtîni’l-Osmâniyye adlı eserinin tercümesi [Osmanlı Tarihleri I içinde, İstanbul 1949, s. 323-369]), Mimar Koca Sinan’ın Eserleri (İstanbul 1950), Fatih’in Mimarlarından Azadlı Sinan: Sinan-ı Atîk Vakfiyeleri, Eserleri, Hayatı, Mezarı (İstanbul 1953), Söğüt’te Ertuğrul Gazi Türbesi ve İhtifali (İstanbul 1959), Aslı Türkçe Çeviri ve Açıklamalarıyla Mesnevî (İstanbul 1963), Ankara Camileri (Ankara 1978).

Konyalı’nın bunların dışında yayımlanmamış kitapları da şunlardır: Topun Tarihi, Kılıcın ve Başka Kabzalı Kesici Silâhların Tarihi, Askerî Müzede Şaheserler, Askerî Müzedeki Yağlı Boya Tablolar, Ok ve Yayın Tarihi, Âbideleri ve Kitâbeleri ile Manavgat Tarihi, İstanbul Kütüphanelerindeki Tarih Kitapları Kataloğu, Türk Tophaneleri, Karaman Vilâyetinin İç İl Livasının Ermenek, Karataş, Gülnar ve Mut Vakıfları Defteri. II. Dünya Savaşı yıllarında üç cilt halinde hazırladığı Mimar Sinan adlı kitabıyla İstanbul Belediyesi Atatürk Kitaplığı’nda kayıtlı (nr. B-33) İstanbul Anıtları araştırması ise kaybolmuştur.

BİBLİYOGRAFYA:

Bulgaristan’a Satılan Evrak ve Cumhuriyet Dönemi Arşiv Çalışmaları (haz. Mehmet Torunlar – Erol Çelik), Ankara 1993, s. 1-59; Mustafa Özdamar, İbrahim Hakkı Konyalı ve Konyalı Kütüphanesi Yazmalar Kataloğu, İstanbul 1997; Erdem Yücel, “İbrahim Konyalı ile Bir Konuşma”, Hayat Tarih Mecmuası, sy. 133, İstanbul 1976, s. 24-29; a.mlf., “Bir İbrahim Konyalı Vardı”, Ortadoğu Gazetesi, 31 Ekim 1991; a.mlf., “Konyalı İbrahim Hakkı”, DBİst.A, V, 68; Reşat Ekrem Koçu, “Atis İbrahim Hakkı”, İst.A, III, 1299-1300; DİA, Konyalı, İbrahim Hakkı maddesi, Erdem Yücel, c. 26, s. 196; Uğur Erkan, “Akşehir’in Yerinde Olabilirdik”, İstasyon Gazetesi 4 Aralık 2012, sy. 3318; M. Ali Uz, Baha Veled’den Günümüze Konya Alimleri ve Velileri, Konya 1993, s. 294.

Uğur ERKÂN.