[1277 (1861)-1945/6]
Karaman’ı ilk Meclis’te temsil eden Konya mebusu (milletvekili).
1277 (1861) yılında Karaman Gaferiyat’ta (Kâzımkarabekir) doğdu. Babası köyün köklü ailelerinden Sâdık Efendi, annesi Şerife Hanım idi.
Âilesi ile birlikte Gaferiyad’dan göç ederek, Karaman’a yerleşti. Evleri Karaman’ın sayılı evlerinden olup, Arap-zâde Camii’nin önünde köşede yer alıyordu. Çok zengin bir aileye mensup olduğundan hususi bir tedrisat gördü.
Bir süre kendi işleriyle uğraştıktan sonra Husûsî Mahkeme Başkâtipliği yapmaya başladı. Daha sonra Reji (Tekel İdâresi) Müdürlüğü yaptı.
Memuriyetindeki başarılı hizmetlerinden dolayı Sultan II. Abdülhamid Han tarafından “kaymakamlık” rütbesi ile sırmalı elbise ve kılıçla taltif edildi.
Reji Müdürü olduğu dönemde; Konya’da Müdafa-i Hukuk Cemiyeti teşkil edilmişti. Ârif Bey de, Karaman’da Müdafa-i Hukuk Cemiyeti’nin teşkilâtlanmasına öncülük ve reislik yaptı. Kendisinden başka cemiyette; Karaman Kaymakamı Hayri Bey, Müftüzâde Hadi Efendi, Karaman müftüsü Mustafâ Efendi, Müftüzâde Ahmed Efendi, Belediye Reisi Hüseyin Efendi ve Çerkes Ahmed Efendi vardı. Cemiyetin merkezi Karamanlislerin boş duran evi idi.
Kuvâ-yı Millîye muhalifi Zeynel Abidin Efendi’nin Karaman’da yaptığı gövde gösterisine mukabil, Karamanlıların Kuvâ-yı Millîye saflarına katılması için gayret sarf etti.
Ankara’da oluşacak Büyük Millet Meclisi için Müdafa-i Hukuk Cemiyeti adına Karamanlı Tevfik Fikret Bey ile birlikte aday oldu. Ârif Bey, Konya’dan 13, Akşehir’den 21 ve Ilgın’dan 10 rey olmak üzere 96 rey alarak Konya mebusu seçildi [28 Mart 1336 (1920)].
Ârif Bey, Meclise açılışının üçüncü günü katıldı [26 Nisan 1336 (1920)]. Önceleri birinci grup içerisinde yer almasına rağmen istifa ederek, ikinci gruba geçti.
Delibaş isyanı sırasında Ârif Bey, Ankara’dan Karaman’a geldi ve buradan Mustafa Kemal Paşa’ya olayla ilgili mektup gönderdi. Telgraf hatları isyancılar tarafından kesilmiş olması nedeniyle Ârif Bey, Ankara ile haberleşemiyordu. Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti üyeleri ile ortak hareket eden Ârif Bey, halkın endişeye kapılmaması için bir beyannâme hazırladı. Karaman Kaymakamı Hayri Bey’in imzasını taşıyan bu beyannâme, belediye tellalı tarafından şehrin her yerinde okundu. Ayrıca teksir edilerek halka dağıtıldı.
Ârif Bey, eşkiyanın şehre girmesini önlemeye çalıştı ancak köylülerin eşkiya ile işbirliği yapması neticesi bunda başarılı olamadı. Asiler Karaman’ı ele geçirdiler.
Medrese tahsilini Karaman’da yapan Silifke Müdafa-i Hukuk Cemiyeti âzâsı Mebus-u Sabık Hafız Emin Efendi’nin (İNANKOR) yanına gitmek suretiyle canını kurtardı. Silifke’den Ankara’ya hareket ederek, Meclis’de gerekli açıklamalarda bulundu.
İlk isyan Dâhiliye Vekili Refet Bey tarafından bastırıldı. Delibaş’ın ikinci kez Karaman’a baskın düzenleyeceğini öğrenince Karaman’a gelerek gerekli tedbirleri aldı.
Delibaş’ın yakınındaki Arzı’nın Abdullah tebdili kıyafet, kendisine başvurarak kendilerine bir necat çaresi göstermesini istedi. Delibaş’ı öldürmeleri durumunda kurtulmalarına yardımcı olacağını söyledi. Sözler tutuldu ve böylece Delibaş fitnesi bertaraf edilmiş oldu.
Mecliste; Maliye, Anayasa, Bütçe, Dilekçe, Sayıştay, Bayındırlık ve Defter-i Hâkânî (Tapu Kadastro) Komisyonlarında çalıştı. Dönem içerisinde kürsüde 5 konuşma yaptı. 1 soru önergesi ve 1 kanun teklifi verdi.
Meclis, kendisine Kırıkkale Silâh Fabrikası yapımı bir mavzer hediye etti. (Bu mavzer, Emekli Öğretmen Nusret EDALI’da bulunmaktadır).
Mebusluğu hitama erince Karaman’a döndü. Karaman civarındaki Yeniceköy ve Beydili’deki arazilerini çiftlik haline getirip, çiftçilik ve değirmencilikle iştigal etti.
Soyadı kanunu çıktıktan sonra “Baysal” soyadını aldı.
Ârif Bey’in vefat tarihi ihtilaflıdır. TBMM Albümünde vefat tarihi, 13 Ocak 1946 olarak geçmesine rağmen, özlük dosyasında bulunan (kızları Lebibe EDALI ve Şerife BAYSAL tarafından tasdikli) tercüme-i hal kâğıdında; 13 Kanunusani (Ocak) 1945 tarihinde vefat ettiği kaydı bulunmaktadır.
Ârif Bey, ikâmet ettiği Koçakdede Mahallesi’ne yakın olan ve bugünkü eski sanayi (marangozlar) sitesi ve İl Millî Eğitim Müdürlüğü binasının (eski Ticaret Lisesi) bulunduğu yerdeki kabristana defnedildi. 1955 yılında Karaman Belediyesi bu mezarın boşaltılması ve şimdiki şehir mezarlığına nakline karar verdi. Bu esnada Ârif Bey’in mezarının nasıl ve nereye nakledildiği bilinmemektedir.
Ârif Bey evli ve 2 kız çocuk sahibi idi. Kızlarının ismi Lebibe (EDALI) ve Şerife idi.
1957 yılında kızı Şerife’ye, 15 Aralık 1948 tarihinde kabul edilen “5269 sayılı Sivas Kongresince Seçilen Temsil Heyeti Üyeleriyle Türkiye Büyük Millet Meclisinin Birinci Döneminde Bulunan Üyelere Vatani Hizmet Tertibinden Aylık Bağlanması Hakkında Kanun”la; 210 lira maaş bağlanmıştır.
BİBLİYOGRAFYA:
Durmuş Ali Gülcan, Kökenleriyle Konya’nın Delibaş İsyanı ve Bu Olayın Karaman’a Sıçrayışı (Anılar), Eskişehir: 1994, s. 41, 57, 58, 59, 61, 64, 68, 69, 86, 88; TBMM Albümü, C. I, Ankara: 2010, s. 44; Fahri Çoker, Türk Parlamento Tarihi (1. Dönem), C. III, s. 665; Cemal Tekgündüz, Birinci Millet Meclisi’nde İçel (Silifke) Milletvekilleri, Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yakınçağ Tarihi Bilim Dalı (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Niğde: 2013, s. 38; Ahmet Demirel, Birinci Meclis’te Muhalefet (İkinci Grup), İstanbul: 2015; Aytunç Ülker, 1920-1989 Yılları Arasında Türkiye Büyük Millet Meclisi’ndeki Karamanlı Milletvekilleri ve Siyasi Faaliyetleri, Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi) Karaman: 2016, S. 28; Ahmet Atalay, Millî Mücadele’de Konya Kuvâ-yı Milliyecileri (İlk Meclise Girenler), C. I, Konya: 1997, s. 250-262; Ahmet Atalay, İsmail Çıpan, “Cumhuriyet Dönemi Konya Milletvekilleri”, Konya İl Kültür Müdürlüğü, Milli Mücadeleden Günümüze Konya (1945-1965), Konya: 1999, C. I, s. 104-105; Tuba Elmas, Millî Mücadele’de Karaman, İstanbul: 2015, s. 43; Ahmet Avanas, Millî Mücadele’de Konya, Ankara: 1998, s. 98; Resmî Gazete: 20 Aralık 1948, Sayı: 7084, s. 15273; 1 Mart 1957, Sayı: 9548, s. 16562.
Uğur ERKÂN.
