Karaman merkeze bağlı köy.
Karaman’ın güneybatısında yer alan köy, 36° 59′ 4,6068” kuzey ve 32° 48′ 40,6332” doğu koordinatlarında yer almaktadır.
Köyün bulunduğu yerin rakımı (deniz seviyesinden yüksekliği) 988 m’dir.
Karaman’a uzaklığı 65 km’dir. Köyün yerleşim tipi toplu köydür. Hane sayısı 50 olup, yaz kış nüfusu aynıdır.
Köy, Yukarıkızılca, Göcer, Damlapınar (Manyan) ile Hadim-Umurlar ve Hadim Göynükkışla mahalleleriyle komşudur.
Köy merkezine 8 km mesafeden daha yakın 6 yerleşim yeri bulunmaktadır. Yukarıkızılca 1,56 km, Selahattin 2,23 km, Umurlar 6,1 km ve Akçaalan 7,73 km’dir.
“Kızılca”, sıfat olarak “kızıla çalan” demektir. “Kızıl” (Eski Türkçe’de kızıl < kız-mak) ise isim olarak; parlak kırmızı rengi, mecazi olarak; aşırı derecede olanı ifade etmektedir.
XVI. yüzyılda Anadolu’da aşiretler ve bağlı bulundukları boyları araştıran ve kitabında yayınlayan Yusuf HALAÇOĞLU, Karaman’daki “Kızıl” kelimesi içeren köy ve cemaatleri listelemiştir. Buna göre Karaman Vilâyeti, Aladağ Kazâsı’nda Bahşiş Yörükleri [TKA, VCD, nr. 130, vr. 37 b, sene 15 Şaban 1133 (11 Haziran 1721)] ile Çapar [TKA, VCD, nr. 130, vr. 37b, sene 15 Şaban 1133 (11 Haziran 1721)] cemaatlerinden bahsetmektedir. Bu cemaatler Yıva boyuna mensupturlar.
Yıva boyu, Oğuz Kağan Destanı’na göre Oğuz Türkleri’nin 24 boyundan biri ve Kaşgarlı Mahmud’a göre Divânu Lügati’t-Türk’teki 22 Oğuz bölüğünden dördüncüsüdür.
XVI. yüzyılın ilk yarısında Aladağ Kâzası’nı araştıran Alâaddin AKÖZ, tahrir kayıtlarında geçen Günay ve Kızılca karyelerini Aşağıkızılca ve Yukarıkızılca ile eşleştirmiştir.
Karyenin ismi 906 (1501) yılında “Gönükızılca” şeklinde yazılmıştır. 28 nüfusu, 19 hâne reâyâ ve 9 nüfuslu, 7 hâneli piyadegân olarak kayıtlıdır. Vergi hâsılı (geliri) 2. 717 akçe idi (BOA., TD., nr. 40, s. 296)
Karye, 924 (1518) yılında 28 nüfus, 15 hâne reâyâ ve 4 nüfus, 3 hâne piyadegândan oluşuyordu. Vergi geliri 3.122 akçe idi (BOA., TD., nr. 63, s. 148).
947 (1540) yılı Mufassal Tahrir Defteri’nin (TD., nr. 415) sayfa 251. sayfasında 39 nüfus ve 23 hâne reâyâdan oluşmaktaydı. Vergi geliri 3.809 akçe idi.
Arpa, buğday ve darının yanında pamuk ve piyâz üretiminin de yapıldığı karyede; bağcılık, bostan, meyve, arıcılık ve hayvancılık diğer geçim kaynaklarını oluşturmaktaydı.
1256 (1840) yılı temettü’ât defterinde Aşağıkızılca için; “Aşağıkızılca kezalik Yukarıkızılca (Karye-i Yukarıkızılca Karamanî Tat Süleymânzâdelerin nısf timarı olub, nısfı Eminler hâssı olub ve iki sehim tapu tarafından Tahir Efendi iltizam idüp ashab-ı esham ba-rü’yet ta’şir eyledikleri) gibi olduğu” ifadesi kullanılmıştır.
Karyedeki hâne reisleri ve meslekleri; Molla Mehmed-oğlu Hâcı Mehmed Efendi (hatîb), Mutlu Mustafâ-oğlu Hâcı Mehmed (çiftçi), Edremid Mehmed-oğlu Abdullâh (çiftçi), Ataullah’ın-oğlu Abdülkerîm (çiftçi), Halîl Mehmed-oğlu Ataullah (çiftçi), Sabun Osmân-oğlu Abdülkerîm (çiftçi), İmâm-oğlu Süleymân (çiftçi), Basîr Mehmed-oğlu Hüseyin (çiftçi), Çukadar Mehmed-oğlu Mehmed (çiftçi), Nu’man Osmân-oğlu Mehmed (çiftçi), Hâcı Mustafâ-oğlu Hâfız Mehmed (çiftçi), Sahte Mehmed-oğlu Ahmed (çiftçi), Mustafâ-oğlu Hüseyin ((ırgat)), Er Mehmed-oğlu Hüseyin (çiftçi), Çil Hüseyin-oğlu Hüseyin (çiftçi), Abdurrahmân-oğlu Abdullâh (çiftçi) Mustafâ -oğlu Mehmed (bağban), Nohudcu Mehmed-oğlu Osmân (çiftçi), Demirci Ahmed-oğlu Alî (çiftçi), Abdülkerîm-oğlu Yahyâ ((ırgat)), Koca Mustafâ-oğlu Hüseyin (çiftçi), Ekşi Alî-oğlu Mustafâ (çiftçi), Koca Mustafâ-oğlu Mustafâ (çiftçi), Çuna Yûsûf-oğlu Durmuş (bağban), Gümüş Osmân-oğlu Hüseyin (çiftçi), Hâcı-oğlu Mehmed-oğlu Ahmed (çiftçi), Selâm-oğlu Abdurrahmân (çiftçi), Gök Halîl-oğlu Ahmed (çiftçi), Mü’min Mehmed-oğlu Osmân (çiftçi), Ahmed-oğlu Kör Osmân (çiftçi), Nu’man Ömer-oğlu Ahmed (çiftçi), Abdüsselâm-oğlu Ömer (çiftçi), Şa’ban İsmâ’îl-oğlu Mehmed (çiftçi), Bayram Mûsâ-oğlu Mehmed (bağban), Bıyıklı Kerîm-oğlu Mustafâ (çiftçi), Bıyıklı Kerîm-oğlu Mehmed (çiftçi), Basîr Mehmed-oğlu Mustafâ (çiftçi), Kadı-oğlu Devriş (hizmetkâr), Velî-oğlu Yûsûf (çiftçi), Velî-oğlu Velî (çiftçi), Velî-oğlu Mahmûd (çiftçi), Abdüllâtif-oğlu Mustafâ (çiftçi), Şükür Mehmed-oğlu Alî (çiftçi), Deve-oğlu Ömer (ırgat), Öksüz Ömer-oğlu İbrâhîm (ırgat), Abdülmü’min-oğlu Yûsûf (çiftçi), Hüseyin-oğlu Abdüsselâm (çiftçi), Vezir İbrâhîm-oğlu Ahmed (çiftçi), Mutaf Hasan-oğlu Mustafâ (çiftçi), Molla Mehmed-oğlu Molla Ahmed (çiftçi), Habib-oğlu Ahmed (bağban), Alî-oğlu Hüseyin (çoban), Molla Kerîm-oğlu Eyyub (çiftçi), Solak Mehmed-oğlu Osmân (çiftçi), Hatîb Hüseyin-oğlu Hüseyin ((ırgat)), Güllü-oğlu Mehmed (bağban), Mancı-oğlu Abdurrahmân (çiftçi), Deve-oğlu Abdurrahmân (çiftçi), Hâcı Mustafâ-oğlu Akış Mehmed (çiftçi), Bıyıklı Abdülkerîm Memiş-oğlu Mehmed (çiftçi), Abdülkerîm-oğlu Gökçe Mehmed (ırgat), Hâcı Alî-oğlu Donsuz Süleymân (hizmetkâr), Kaz-oğlu Mehmed-oğlu Mehmed (ırgat), Nu’man-oğlu Mustafâ (bağban), Kadı Mehmed-oğlu Hüseyin (çiftçi), Çil Mehmed-oğlu Hüseyin (çiftçi), Molla Ahmed-oğlu Hüseyin (âlil ve mecrûh), Yörük Hasan-oğlu Mûsâ (çiftçi), Tenbel Hasan-oğlu Mehmed (çoban), Koca Mustafâ-oğlu Yörük Velî (çiftçi), Abbas İbrâhîm-oğlu Âli (ırgat), Kocaoğlanın-oğlu Hâcı Mehmed (bağban), Ömer-oğlu Ömerce (bağban), İsa-oğlu Yörük Halîl (bağban), Abdülmü’min-oğlu İbrâhîm (ırgat), Mehmed-oğlu Mahmûd (ırgat), Çoban Abdülkerîm-oğlu Abdi (hizmetkâr), Bıyıklı Mü’min-oğlu Ömer (bağban), Derviş-oğlu Devriş (ırgat), Abdullâh Mustafâ-oğlu Haşim (ırgat), Hatîb Hâcı-oğlu Mustafâ (mecnun) ve Abdüllâtif-oğlu Mehmed İbrâhîm’dir (hizmetkâr) (BOA., ML., VRD., TMT., nr. 15979, s. 460-487).
71 hâne olan Aşağıkızılca’da; 1 asiyab (değirmen) hissesi, 94 dönüm alâ bağ, 135 dönüm evsât bağ, 107 dönüm ednâ bağ, 41 dönüm alâ tarla, 70 dönüm evsât tarla, 97 dönüm ednâ tarla, 3 adet bargir, 51 adet ganem (koyun), 32 adet inek, 675 adet keçi, 74 adet merkeb, 74 adet öküz, 3 adet sığır tanası ve 34 adet zenbûr (arı) kovanı varlığı kayıtlıdır.
Temettü’âtı 21.480 kuruş, yekûnu 69.034 kuruş, bir senede verdiği teklifât 6.407 kuruş, tahsis olunan vergi-i seneviyesi 10.058 kuruş ve hâne başı ortalama gelir 972,32 kuruştur (BOA., ML., VRD., TMT., nr. 15978, s. 78-88).
İdarî bakımdan kâza hüviyetini kaybeden Aladağ, nâhiye olarak Karaman Kâzası’na bağlanmıştır.
Köy, Konya Vilâyeti Sıhhiye Müdürü Dr. Nazmi Azmi Bey [SELCEN, 1303 (1887), Arapgir, Malatya-1945, İstanbul]; 1338 (1922) yılında tarafından kaleme alınan “Türkiye’nin Sıhhi-i İçtimai Coğrafyası, Konya Vilâyeti” adlı eserde; Konya Vilâyeti, Karaman Kazası, Aladağ Nahiyesi’ne bağlı 30 köyden birisi olarak geçmektedir.
Sapancalı Muallim H. Hüsnü Bey [SAVAŞÇIN, 1310 (1893)-1958]; 1338 (1922) yılında kaleme aldığı “Karaman Ahval-i İçtimâiyye Coğrafiyye ve Tarihiyyesi” isimli kitabında, Karaman Kazâsı, Aladağ Nâhiyesi’ne tabi Aşağıkızılca’nın, Merkez kazâya uzaklığının 12 saat olduğunu kaydetmiştir.
SAPANCALI, Kızılca köyünde “Mutavassıta 1” sınıfında 60 talebeli bir mektebin varlığından bahsetmektedir. Kızılca köyü ifadesinden Aşağıkızılca mı? yoksa Yukarıkızılca köyünün kasdedildiği anlaşılamamaktadır.
Köy, 30 Mayıs 1926 tarihinde Hadim kazâsı teşkil edildikten sonra Aladağ nâhiyesi ile birlikte, Karaman kazâsından ayrılmıştır.
1928 yılında eski Türkçe alfabe ile yayınlanan “Son Teşkilat-ı Mülkiye’de Köylerimizin Adları” isimli kitapta Aşağıkızılca Köyü; Konya vilâyeti, Hadim kazâsı, Aladağ nâhiyesi köyleri arasında zikredilmiş ve eski Türkçe harfler ile “آشاغى قزلجه”, Lâtin harfleriyle “Achagui kisildja” şeklinde ifade edilmiştir.
Köy, 2004 yılına kadar Konya ili, Hadim ilçesi, Aladağ bucağına bağlı kalmıştır.
Köy, 9 Haziran 2004 tarihinde yapılan halk oylaması neticesinde Yukarıkızılca Köyü ile birlikte Karaman ili, Merkez ilçe, Bucakkışla bucağına bağlanmıştır (10 Haziran 2004 tarihli ve 25488 sayılı Resmî Gazete).
2014 yılından itibaren Karaman ili, merkez ilçe, merkez bucağına bağlanmıştır.
İzmir Kemalpaşa ilçe merkezindeki bir mahallenin adı “Aşağıkızılca”dır.
Erzurum Köprüköy ilçe merkezindeki bir mahalle ile Karaman merkeze bağlı köyün adı “Yukarıkızılca”dır.
Ankara Kızılcahamam, Mamak ve Çubuk; Antalya Elmalı ve Finike; Aydın Bozdoğan; Denizli Tavas; Erzurum Horasan ve Çat; Isparta Yalvaç; İstanbul Şile; İzmir Ödemiş; Giresun Şebinkarahisar; Konya Akşehir ve Seydişehir, Mersin Bozyazı; Tokat Artova ve Van Başkale ilçe merkezleri ile Kırşehir Merkez Özbağ’daki mahallelerin adı “Kızılca”dır.
Amasya Gümüşhacıköy, Çankırı Kurşunlu, Elazığ Karakoçan, Erzincan Tercan, Gümüşhane Merkez ve Kelkit, Kastamonu Tosya, Kütahya Dumlupınar, Niğde Bor, Sivas Merkez ve Zonguldak Ereğli’deki köylerin adı “Kızılca”dır.
Çorum, Mecitözü, Emirbağı; Giresun, Dereli, Yüce; Gümüşhane, Merkez, Kızılca; Kırşehir, Merkez, Özbağ ve Zonguldak, Ereğli, Bayat’daki bağlıların adı “Kızılca”dır.
Köy, 1256 (1840) yılı temettü’ât defterinde; 71 hâne ve 172 erkek kayıtlıdır. Buna göre nüfusunun 344-355 olduğu tahmin edilmektedir.
1314 (1896) yılı Konya Vilâyeti Salnâmesi’ne (İl Yıllığı) göre 53 hâne ve 165 kişidir.
Sapancalı Muallim H. Hüsnü Bey, 1338 (1922) yılında Aşağıkızılca’nın nüfusunu 38 hâne ve 160 kişi olarak kaydetmiştir.
Köy; 1935’de 165, 1940’da 152, 1945’de 173, 1950’de 155, 1955’de 161, 1960’da 208, 1965’de 221, 1970’de 229, 1975’de 182, 1980’de 185, 1985’de 218, 1990’da 248 ve 2000’de 381 kişi olarak sayılmıştır.
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından 2007 yılında geçilen Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi’ne (ADNKS) göre köyün nüfusu 192 kişidir.
2008’de 187, 2009’da 182, 2010’de 181, 2011’de 181, 2012’de 179, 2013’de 171, 2014’de 171, 2015’de 171, 2016’da 174, 2017’de 185, 2018’de 184, 2019’da 184, 2020’de 170, 2021’de 173, 2022’de 166 ve 2023’de 165 kişi olarak tespit edilmiştir.
Köydeki sülâlelerin adları ve aldıkları soyadlar; Bayramlar (Hatıplar, Bayram), Gebeşler (Akçakaya), Gökmemeduşağı (Doğan), Eyyüpler (Sezer), Osmanmemedler (Günay), Hacıkerimler (Uysal), Hilimler (Yılmaz), Mancılar (Sevilmiş), Kırlar (Kaygısız), Omarefeuşağı (Alkılıç), Tembeller (Şimşek), Omarlar (Yel), Yahyâlar (Öner) ve Ballar’dır (Yılmaz).
Abdüsselâm oğullarından Mûsâ Efendi’nin oğlu olan Mûsâ Hoca, 1931 yılında Aşağıkızılca’da doğmuştur. 1946’dan 1950’lere kadar Ebelerin Mehmed Efendi ve Hâcı İsmâ’îl Efendi’lerde hıfzını ikmal etmiştir. Kıraat ilmini İstanbul’da Hafız Kâni KARACA’nın da hocası olan Ayağı Kesik Hoca’dan almıştır. Bir ara fahrî imâmlık yapmıştır. 1951 yılında Çerkezköy’e müftü olan Mûsâ Hoca, 33 yıl müftülük yapmıştır.
Mûsâ Hoca’nın kardeşleri de hocadır. Ömer Hoca (Arapoğlu Câmii müezzini) ve Mevlüd Hoca Külahçılar Câmii’nden emekli olmuştur.
Köyün medâr-ı iftiharı polis şehididir. Köy nüfusuna kayıtlı Polis Memuru Mevlüt ÇİL (1954-04 Ağustos 1980), Gaziantep’de teröristlerin hain saldırısı sonucu şehit düşmüştür.
Köyün yerleşim bölgesi olarak dağlık bir bölgedir. Yerleşim yerinin engebeli olması sebebiyle köylüler geçim kaynağı sıkıntısı çekmektedir. Ekim alanını dar olması ve hayvancılığın eskisi kadar yapılmaması nedeniyle özellikle gençler Karaman ve Konya’ya göç etmektedirler. Köyde ikamet edenlerin çoğunluğu ise mevsimlik işçi olarak çalışarak geçimini sağlamaya çalışmaktadır.
116 seçmeni olan Aşağıkızılca Köyü’nde 1 Kasım 2015 günü yapılan 26. Dönem Milletvekili Genel Seçimleri’nde 106 seçmen 1314 numaralı sandıkta oy kullanmıştır. Kullanılan oyların tamamı geçerli sayılmıştır.
Aşağıkızılcalılar 86 oyla en fazla AK Parti’yi tercih etmişlerdir. MHP 16 oy ve CHP 2 oy almıştır. HDP’ye ise hiç oy çıkmamıştır.
16 Nisan 2017 tarihinde Cumhurbaşkanlığı hükûmet sistemine geçişi öngören halk oylaması (referandum) sonuçlarına göre; Aşağıkızılca Köyü’nde %75,76 oranında “evet” çıkarken, %24,24 oranında “hayır” çıkmıştır.
Köyün muhtarı, Ataullah YEL’dir (irtibat numarası: 0 (534) 587 26 98).
Köyün eski muhtarları; İbrahim SEVİLMİŞ (2019-2024), Ahmet DOĞAN (2009-2019), Hikmet SEVİLMİŞ (2004-2009), Mustafa AKÇAKAYA (2001-2004), Ahmet DOĞAN (2000), Ali UYSAL (1990-2000) ve Abdurrahman SEVİLMİŞ’tir (1985-1990).
Köyün iklimi; genelde yazları sıcak ve kurak, kışları soğuk ve kar yağışlı olan karasal iklim yapısıdır. Yani, İç Anadolu’nun temel iklim yapısı, burada da görülmektedir. Ancak, Göksu vadisinde bulunan Tortini bölgesi mikroklima özelliği göstermektedir. Yani yazları sıcak ve kurak, kışları ılık ve yağışlı geçen Akdeniz iklim özellikleri görülür.
Köyün ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır. Köy düz bir yerde bulunmadığı için fazla büyük tarlalara sahip değildir.
Köyde buğday başta olmak üzere üzüm, kiraz, nohut, arpa, elma, burçak, domates, biber, fasulye, Macar fiği, patlıcan ve yonca gibi ürünler yetiştiriciliği yapılmaktadır.
37,897 dekar arazi nadasa bırakılmaktadır. Halk daha çok kendi arazisi, bahçesi ve kendi işi ile uğraşmaktadır.
Köyde 7 adet büyükbaş hayvan ile 75 adet koyun ve 716 adet keçi olmak üzere toplam 791 adet küçükbaş hayvan varlığı bulunmaktadır.
Köyün mera varlığı bulunmamaktadır.
Köyün arazi kadastrosu 16 Ocak 2007 tarihinde kesinleşmiştir. Köy; “orman bitişiği köy” kapsamında olup, 1.663,7811 hektar orman varlığı bulunmaktadır.
Köyün mevkiileri; Alan, Arılık, Bağdat, Bostanlık, Çavuşaltı, Çimenlik, Çölmeztoprağı, Farkışla, Gökçepınar, Göktoprak, Güneyli, İncirpınarı, İntaşı, Kapaklı, Karadüzüderesi, Kargabayırı, Karşı, Kazıkpınar, Kırgıç, Kızılalan, Kızılcahavuz, Kızılgüney, Köyiçi, Köyönü, Kuzan, Küpecik, Pamukluk, Sarıgül, Sekibağ, Sünnü, Tuzla, Uzunçakıl, Yanıkbendi ve Yukarıdere’dir.
Köyün öğrencileri, Yukarıkızılca köyünde bulunan ilk ve ortaokula taşınmaktadır.
Köyde 1 câmii bulunmaktadır. Günlük vakitler ve teravihler köyün ortasında bulunan mescidde kılınmaktadır. Köy câmii cuma namazı için kullanılmaktadır. Köyün câmiinin tarihî olduğu ve bir Ermeni Usta tarafından tamir edildiği kaydedilmektedir.
Ulaşım Yukarıkızılca Köyü ile birlikte köylülere ait dolmuşlarla sağlanmaktadır. Pazar günleri hariç her gün 1 dolmuş Karaman-köy arası çalışmaktadır. Köyden sabah saat 05:00-06:00 saatleri arası kalkan dolmuş, saat 15:00-16:00 arası İmaret Câmii civarından köye hareket etmektedir.
Konya’dan köye gelmek isteyenler için Eski Garaj’dan Göynükkışla arabaları yolcu olduğu zaman köye uğramaktadır.
Köyün içme suyu şebekesi vardır ancak kanalizasyon şebekesi yoktur. PTT şubesi ve PTT acentesi yoktur. Sağlık ocağı ve sağlık evi yoktur. Köye ulaşımı sağlayan yol asfalt olup, köy içi yolları parke taşı ile kaplanmıştır.
BİBLİYOGRAFYA:
Alâaddin Aköz, “XVI. Asrın İlk Yarısında Aladağ Kâzası (1501-1540)”, Osmanlı Araştırmaları XVI, İstanbul 1995, s. 69-72, 73; Son Teşkilat-ı Mülkiye’de Köylerimizin Adları, Dahiliye Vekaleti, İstanbul 1928, s. 846; Durmuş Ali Gülcan, Karaman Mahalle, Kasaba ve Köyleri Tarihçesi, Karaman 1989, s. 302-304; Doğan Koçer, Karaman Temettü’ât Defterleri, Karaman 2007, c. I, s. 104, 233, 238, 243; c. III, s. 555-573; Mehmet Ali Kırboğa, Karaman ve Konya Civarı Hocaları Silinmeyen Simalar, İstanbul 2012, s. 208; Osman Ülkümen, Karaman ve Çevresi Türkmenleri Tarihi, Kültürü, Karaman 2011, s. 91; Osman Akandere, “Vilayet Salnamelerine göre 1864-1904 yılları arasında Konya Sancağı’nın İdarî Yapısı” Yeni İpek Yolu Konya Ticaret Odası Dergisi, I. Konya Özel Sayısı (Mayıs), Konya 1998, s.101; Musa Şaşmaz, Türkiye’nin İdari Taksimatı (1920-2013), Ankara 2014, c. X, s. 229, 276; İçişleri Bakanlığı, İller İdaresi Genel Müdürlüğü, Köylerimiz (1 Mart 1968 gününe kadar), Ankara 1968, s. 53; Karaman Şehit Aileleri Derneği, Karaman Şehitleri Albümü, Karaman 2006, s. 136; Sapancalı Muallim H. Hüseyin Bey, Karaman Ahval-i İçtimâiyye Coğrafiyye ve Tarihiyyesi, Ankara 1993, s. 33, 86; Orman İçi ve Orman Bitişiği Köyler ve Belediyeler, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Tarımsal Üretimi Geliştirme Genel Müdürlüğü, Ankara 2003, s. 235; www.tuik.gov.tr erişim tarihi: 05.02.2016; www.karaman.gov.tr erişim tarihi: 19.02.2016; www.ysk.gov.tr erişim tarihi: 07.02.2016; www.bucivar.com erişim tarihi: 28.06.216; www.icisleri.gov.tr erişim tarihi: 02.06.2016; www.kubbealtilugati.com erişim tarihi: 28.06.216.
Uğur ERKÂN.
