Karaman merkeze bağlı köy.
Köy Bayır-Ada-Kalaba köyleri üçgeninin ortasında yer almaktadır.
Karaman’ın güneybatısında yer alan köy, Karaman’a 41,3 km uzaklıktadır.
Köyün bulunduğu yerin rakımı (deniz seviyesinden yüksekliği) 1.031 m’dir.
36° 54′ 57,24” kuzey, 32° 53′ 50,0064” doğu koordinatlarında yer alan köyün komşuları, Akçaalan, Bayır, İhsaniye ve Kalaba köyleridir.
Köye, 8 km daha yakın 4 köy bulunmaktadır. Bayır 1,41 km, Kalaba 1,65 km, Akçaalan 3,45 km ve İhsaniye 7,58 km’dir.
1980-2007 yılları arasında köyün adı resmî yazışmalarda “Adaköy” olarak yazılmıştır.
1990 sayımından sonra Bayır Köyü ile birleşerek Ada-Bayır adında yeni bir kasaba olmak üzere yürütülen çalışmalar sonuçsuz kalmıştır.
Karaman’ın mahalle, kasaba ve köylerinin tarihçesini araştıran ve bunu kitabında yayınlayan Durmuş Ali GÜLCAN [1319 (1904), Karaman-1996 Karaman], Kalaba (Kayrapa) deresi ile Ada deresinin kavşak noktası arasında oluşan ve bir yarımada biçimi alan arazi üzerinde kurulduğunu kaydetmektedir.
1256 (1844) yılı Temettü’ât defterinde Ada Karyesi için; “Ada karyesi Bayır karyesine tâbi bulunduğu” ve Bayır Karyesi için ise “Onüç eshâm olub sâhib-i tımârât olub ekser eshâmı Konya Müftüsü Efendi iltizâm idüb birkaç eshâmını Tahir Efendi rü’yet idüb Tahir Efendi tarafından ta’şîr olunduğu” ifadeleri kullanılmıştır.
Karyedeki hâne reisleri ve meslekleri; Hatîb Hüseyin-oğlu Molla Mehmed (imâm), Sarı Hasan-oğlu Hüseyin (çiftçi), Sarı Hasan-oğlu İbrâhîm (ırgat), Alî-oğlu Abdülkerîm (ırgat), Abdülkerîm-oğlu Kara Mustafâ (ırgat), İsmâ’îl-oğlu Mustafâ (ırgat), Yûsûf Efendi-oğlu Abdülkerîm (ırgat), Hatîb Hasan-oğlu Alî (ırgat), Abdülkerîm-oğlu Ahmed (ırgat), Yirik Alî-oğlu Mehmed (ırgat), Mahmûd-oğlu Hüseyin (ırgat), Yûsûf Hoca-oğlu Molla Velî (ırgat), Kapıcı Alî-oğlu Mustafâ (çiftçi), İmam Âli-oğlu Alî (ırgat), Koca Mustafâ-oğlu Mustafâ (ırgat), Abdülkerîm-oğlu Ömer (ırgat), Koca Mehmed-oğlu İbrâhîm (ırgat), Koca Mehmed-oğlu Abdi (ırgat), Koca Hüseyin-oğlu Dede Mehmed (ırgat), Koca Mehmed-oğlu Mustafâ (çiftçi), Abdülkerîm-oğlu Mehmet (ırgat), Hacı İbrâhîm-oğlu Hüseyin (ırgat), Karabacak Abdullâh-oğlu Alî (çiftçi), Sarı Mehmed-oğlu Alî (ırgat) ve Koca Mehmed -oğlu Mehmed (emlâk, arâzi ve hayvânât ve sâ’iresi ve bir işe dahî muktedir olmayıb, şunun bunun i’ânesi ile geçinir) (BOA., ML., VRD., TMT., nr. 15979, s. 140-147).
20 hâneye sahip Ada Karyesi’nde; 10 dönüm asiyâb (değirmen) hissesi, 48 dönüm bağ, 15 dönüm alâ tarla, 25 dönüm ednâ tarla, 16 dönüm evsât tarla, 5 adet ganem (koyun), 21 adet inek, 192 adet keçi, 22 adet merkeb, 23 adet öküz, 2 adet tana, 38 adet zenbûr (arı) kovanı, emlâk yekûn kıymeti 4.475 kuruş, hayvân kıymeti 7.054 kuruş, temettü’âtı 2.870 kuruş, genel yekûnu 14.399 kuruş, hâne başı ortalama gelir 720 kuruş, tekâlifi (1) 2,385 kuruş ve tekâlifi (2) 1.830 kuruştur.” (BOA., ML., VRD., TMT., nr. 15978, s. 47-49)
Köy, 1338 (1922) yılında Konya Vilâyeti Sıhhiye Müdürü Dr. Nazmi Azmi Bey [SELCEN, 1303 (1887), Arapgir, Malatya-1945, İstanbul] tarafından kaleme alınan “Türkiye’nin Sıhhi-i İçtimai Coğrafyası-Konya Vilâyeti” kitabında, Konya Vilâyeti, Karaman Kazası, Aladağ Nâhiyesi’ne bağlı köy olarak geçmektedir.
Sapancalı Muallim H. Hüsnü Bey [SAVAŞÇIN, 1309 (1893), Sapancalı, Sakarya-1958, ?], 1338 (1922) yılında kaleme aldığı “Karaman Ahval-i İçtimâiyye Coğrafiyye ve Tarihiyyesi” isimli kitabında, Aladağ nâhiyesine tabi Ada Köyü’nün Karaman’a mesafesinin13 saat olduğunu kaydetmiştir.
1928 yılında eski Türkçe alfabe ile yayınlanan “Son Teşkilat-ı Mülkiye’de Köylerimizin Adları” isimli kitapta Ada Karyesi; Konya Vilayeti, Karaman Kazası, Merkez Nâhiyesi köyleri arasında zikredilmiş ve eski Türkçe harfler ile “آطه”, Lâtin harfleriyle “Ada” şeklinde ifade edilmiştir.
1256 (1840) yılı Temettü’ât Defteri’nde Aladağ Kazası’na bağlı Ada Karyesi’nde; 20 hânede 63 erkek olarak kayıtlıdır. Buna göre nüfusunun 100-126 kişi olduğu tahmin edilmektedir.
1314 (1896) yılı Konya Vilâyeti Salnâmesi’ne (İl Yıllığı) göre 33 hânede 203 kişidir.
Sapancalı Muallim H. Hüsnü Bey, 1338 (1922) yılında köyün nüfusunu 44 hâne ve 189 kişi olarak kaydetmiştir.
1341 (1925) yılında yapılacak mebus (milletvekili) seçimi için hazırlanan nüfus defterine göre nüfusu 272’dir.
Köy; 1935’de 271, 1940’da 489, 1945’de 301, 1950’de 335, 1955’de 368, 1960’da 452, 1965’de 503, 1970’de 535, 1975’de 539, 1980’de 536, 1985’de 586, 1990’da 522, 2000’de 329 kişi olarak sayılmıştır.
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından 2007 yılında geçilen Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi’ne (ADNKS) göre köyün nüfusu 307 kişidir.
2008’de 308, 2009’da 291, 2010’da 259, 2011’de 251, 2012’de 234, 2013’de 223, 2014’de 206, 2015’de 204, 2016’da 188, 2017’de 182, 2018’de 183, 2019’da 179, 2020’de 175, 2021’de 183, 2022’de 174 ve 2023’de 205 kişi olarak tespit edilmiştir.
Köydeki sülâlelerin adları; Ahmetmehmetler, Bakırcılar, Delimustafalar, Efeler, Haranılar, Hasanefeler, Hatıplar, İmâmlar, Karabacaklar, Karacalar, Kocahakkılar, Köroğlanlar, Kocasüleymangil, Kürthasanlar, Mevlütler, Onbaşılar, Pamuklar, Sarıbıyıklar, Sarılar, Şekerler, Şeriflergil, Topallar, Tütüler ve Yusufçavuşlar’dır.
Köy nüfusuna kayıtlı ailelerin soyadları; Anber, Arıcı, Bakır, Baran, Baştaş, Bircan, Çelik, Demir, Doğan, Elihoş, Elitaş, Eroğul, Göktaş, Gönülal, Göregen, Gül, Gündüz, Gündüzer, İnce, Karaca, Karabacak, Küçükdemir, Küçükkarabacak, Koku, Pamuk, Sarıbıyık, Sarıhan, Saygın, Taş, Tekin, Torun, Uçar, Uluer ve Yıldırım’dır.
156 seçmeni olan Ada Köyü’nde 1 Kasım 2015 günü yapılan 26. Dönem Milletvekili Genel Seçimleri’nde 121 seçmen 1307 numaralı sandıkta oy kullanmıştır. 119 oy geçerli sayılırken, 2 oy geçersiz sayılmıştır.
Adalılar, 100 oyla en fazla AK Parti’yi tercih etmişlerdir. MHP 12 oy almıştır. CHP ve HDP’ye birer oy çıkmıştır.
16 Nisan 2017 tarihinde yapılan Cumhurbaşkanlığı hükûmet sistemine geçişi öngören halk oylaması (referandum) sonuçlarına göre; Ada Köyü’nde %86,36 oranında “evet” ve %13,64 oranında “hayır” çıkmıştır.
Köyün Muhtarı; Emin KÜÇÜKKARABACAK’tır [irtibat numarası: 0 (538) 614 30 20].
Köyün azaları; Hasan KOKU, Hasan TORUN, Mustafa KARACA ve Eyüp BAŞTAŞ’tır.
Köyün eski muhtarları; Kerim BAKIR (2014-2019), Musa Kazım BAŞTAŞ (2011-2014), Ali GÖREGEN (2010-2011), Âdem KÜÇÜKKARABACAK (2009-2010), Necati ULUER (2004-2009), Ahmet BAKIR (1999-2004), Mehmet KOKU (1994-1999), Ali GÖREGEN (1989-1994), Ahmet BAKIR (1984-1989), Mehmet SARIBIYIK (1977-1984), Hacı Ali TORUN (1974-1976), Mustafa BAKIR (1973-1974), İbrahim TEKİN (1971-1973), Mehmet DEMİR (1968-1970), İbrahim TEKİN (1963-1968), Ali KARABACAK (1963), Mustafa GÖKTAŞ (1956-1959), Mustafa BAKIR (1952-1956), Mehmet TAŞ (1951), M. SARIHAN (1950), Hasan BAŞTAŞ (1947), Abdullah KARABACAK (1947), Yusuf ARICI (1943) ve Mehmet KOCABAŞ’tır (1939-1943).
Köyün geçim kaynağı tarım ve hayvancılıktır. Köyde buğday başta olmak üzüm, kiraz, buğday, elma, arpa, nohut, kavak ve yonca yetiştiriciliği yapılmaktadır.
Köyde 122 adet büyükbaş hayvan ile 1.015 adet koyun ve 454 adet keçi olmak üzere toplam 1.469 adet küçükbaş hayvan varlığı bulunmaktadır. 115 adet arı kovanı mevcuttur.
Köyün mera varlığı bulunmamaktadır.
Köyün tarımsal kalkınma kooperatifi bulunmaktadır.
Köyün arazi kadastrosu 17 Haziran 1995 tarihinde kesinleşmiştir. 1.196,1016 hektar orman varlığı bulunmamaktadır. 2/B alanı bulunmamaktadır.
Köyün mevkileri; Arpayeri, Belen, Çetince, Darözü, Dere, Düzbağ, Egsik, Elmalıçayır, Güvet, Hasankoyağı, Kandeğirmeni, Kapangediği, Karakaya, Kayaönü, Kayrapa, Kısseki, Köybağı, Köyiçi, Köyönü, Ömeryeri, Söğütdibi, Yaylabağı ve Yukarısalı’dır.
Köye ilkokulu 1963 yılında devlet tarafından yapılmıştır. Köyün çocukları Bayır Köyü’nde bulunan ilk ve ortaokula taşınmaktadır.
Karaman’ın yakın tarihteki kültürü ve geleneklerini araştıran Ahmet Talat DURU, Ada Köyü ve civarı giyimleri hakkında şunları kaydetmektedir:
“Baş şekli; fes kaşlara iki parmak kalıncaya kadar giyilir. Zenginler yiğirmilik altından, gücü yetmeyenlerde altın görünümlü penezleri, bazı köylerde gümüş çeyreği delerek bir bezin ucuna sıra ile dikerler. Onu da fesin alt kenarına iliştirirler. Fes giyildiği zaman altın penezler sıra halinde alının tamamını kaplar. Onun üzerine kırmızı ipekten çeki bağlanır. En üstüne fes altınlar ve çeki görülecek şekilde yüz yeğirmi santimli abani örtülür.
Bu yörelerin başlıca giyimi üçpeş denilen üç etekli elbiselerdendir. Önünde iki tarafına bir etek konmuştur. Beş m alaca furuş veya şetariden çıkar. Gücü yetmeyenlerde kendi dokudukları çizgili bezden diker. İçinde kalın bezden astar çekilir. Üç eteğin üstünde ve bel hizasına 110 cm çift yüzlü Horasan kuşak kuşanır. Kuşağın karşılıklı köşelerinde iki ucuna siyah ve kırmızı yünle yapılmış örme ip, ipin ucunda kendilerinin yaptığı iki püskül takılır. Kuşak bele bu iplerle ve püsküller arka tarafa düşecek şekilde bağlanır.
Elbisenin üst yanına salta denilen kolsuz ve ön ve arkalı işlemeli yelek giyilir. Üçpeşin altında da kendi dokudukları düz beyaz veya beyaz üzerine mavi çizgili kumaştan pantolon biçiminde dizlik denen şalvar dikilir. Dizlik 2,5 m kumaştan yapılır. Ayakkabılar Ermenek yapısı altı nalçalı ve kabaralı sarı çizmedir.
Erkekler ırmak kenarlarında siyah ve kahverengi koyun yününden depme dedikleri pantolonluk kumaş dokuyarak bunları da keçe gibi deperek sıkıştırırlar. Burhan köyünde siyah koyun yününden keçe, külâh ve fötr şapka yapılır.
Köyün içme suyu şebekesi vardır ancak kanalizasyon şebekesi yoktur. PTT şubesi ve PTT acentesi yoktur. Sağlık ocağı ve sağlık evi yoktur. Köye ulaşımı sağlayan yol asfalt olup köy içi yolları parke taşı ile kaplanmıştır.
BİBLİYOGRAFYA:
Osman Gümüşçü, XVI. Yüzyıl Larende (Karaman) Kazası’nda Yerleşme ve Nüfus, Ankara 2001, s. 36, 51, 52, 55, 59, 111, 141, 173, 180, 195, 215; Doğan Koçer, Karaman Temettü’ât Defterleri, Karaman 2007, c. I, s. 99, 100, 233, 238, 243; c. III, s. 548-554; Son Teşkilat-ı Mülkiye’de Köylerimizin Adları, Dahiliye Vekaleti, İstanbul 1928, s. 853; Durmuş Ali Gülcan, Karaman Mahalle, Kasaba ve Köyleri Tarihçesi, Karaman 1989, s. 53; Abdullah Uysal, Necati Alodalı, Musa Demirci, Dünü, Bugünüyle Karaman Kültür-Tarih-Coğrafya, Konya 1992, s. 107; Ahmet Talat Duru, Karaman’ın Yakın Tarihteki Kültürü ve Gelenekleri, Konya 1999, s. 35, 36;Sapancalı Muallim H. Hüseyin Bey, Karaman Ahval-i İçtimâiyye Coğrafiyye ve Tarihiyyesi (1338 R./ 1341 H.), Yayınlayan: İbrahim Güler, Ankara 1993, s. 33; Nazmi Selcen, Türkiye’nin Sıhhi-i İctimâi Coğrafyası Konya Vilayeti, Yayına hazırlayan ve sadeleştiren: Mehmet Karayaman, Konya 2009, s. 80; https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=95&locale=tr erişim tarihi: 05.02.2016; http://karaman.gov.tr/il-mahalli-idareler-mudurlugu erişim tarihi: 19.02.2016; http://www.resmigazete.gov.tr erişim tarihi: 19.02.2016; https://sonuc.ysk.gov.tr erişim tarihi: 07.02.2016; http://bucivar.com/karaman/merkez/ada erişim tarihi: 27.01.2017.
Uğur ERKÂN.
