[1298 (1882)-1931]
Karaman kaymakamı, siyaset ve devlet adamı.
1298 (1882) yılında Nevşehir’de doğdu. Nüfus kaydında adı “Mehmet Atâullâh” olarak geçmesine rağmen “Mehmet Atâ” olarak anılmıştır.
Babası Kadı Mehmed Hilmi Efendi, annesi Şerife Hanım’dır.
İlk ve orta tahsilini Nevşehir İptidaî Mektebi ve Karaman Rüştiyesi’nde ikmâl ettikten sonra İstanbul Mercan İdâdisi’ni bitirdi ve ardından Haziran 1321’de (Temmuz 1905) Mülkiye Mektebinin yüksek kısmından “iyi” derece ile mezun oldu.
31 Temmuz 1321 (13 Ağustos 1905) tarihinde ilk vazife yeri olan Konya Vilâyeti maiyyet memurluğunda stajını ikmâl etti. Burada Mülkiye Müfettişliği ve Müdde-i Umumiliği, Ceza Kanunu muallimliği vazifelerinde bulundu.
Daha sonra Ürgüp kaymakamlığına atandı [19 Ağustos 1324 (1 Eylül 1908)].
Daha sonra sırasıyla Mart 1326’da (Nisan 1910) Şarkîkaraağaç ve Eylül 1327’de (Ekim 1911) Aziziye kaymakamlıklarına atandı.
21 Ağustos 1330 (8 Eylül 1914) tarihinde Karaman kaymakamlığına atandı.
9 Teşrînisânî 1330 (22 Kasım 1914) tarihinde Sivas vilâyeti mektupçuluğuna eski Zeytun Kaymakamı Muhtar Bey ile Karaman Kaymakamı Atâ Bey’in tayini söz konusu iken sonuçta Atâ Bey tayin edilmiştir (BOA, FK. DH. ŞFR., DN. 434, GN. 51).
Ehliyet ve muvaffakiyeti göz önüne alınarak mutasarrıflığa terfi ettirildi. Mart 1332’de (Nisan 1916) Yozgat ve Teşrinievvel 1333’de (1917 Ekim) Maraş mutasarrıfı oldu.
Maraş’ın önce İngilizler [22 Şubat 1335 (22 Şubat 1919)-1 Teşrinisani 1335 (1 Kasım 1919)], sonra da Fransızlar [1 Teşrinisani 1335 (1 Kasım 1919)-12 Şubat 1336 (12 Şubat 1920)] tarafından işgali ve yaşanan çatışmalarda şehrin mutasarrıfıydı. Hususen İngiliz işgal kuvvetlerinin 8 aylık işgali döneminde Ermenilerin taşkınlığına mukabil meşru zeminde tedbirler aldı. Bu tedbirler sayesinde Maraş halkının can ve malını müdafaa etti.
Maraş Mutasarrıfı iken Osmânlı Meclis-i Meb’ûsân’ı IV. dönemi için yapılan seçimlerde Niğde meb’ûsu intihap edildi. Meclis çalışmalarına kış şeraiti dâhilinde ancak 15 Şubat 1336 (15 Şubat 1920) tarihinde katılabildi.
16 Mart 1336 (16 Mart 1920) tarihinde İstanbul’un İtilaf Devletleri tarafından işgal edilmesi ve Meclisin feshi üzerine Millî Mücadele’ye katılmak üzere Temsil Heyeti’nin talimatına uyarak Ankara’ya geldi.
3 Temmuz 1336’da (3 Temmuz 1920) Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) Genel Kurulu’na Niğde meb’ûsu olarak takdim edildi. 13 Kanunuevvel (Aralık) 1336’da (1920) Divân-ı Riyâset Kâtipliği’ne seçildi.
Ayrıca dâhiliye (içişleri), bütçe, malî Kanunlar komisyonlarında ve Memurîn Muhakematı Tetkik Kurulu’nda çalıştı.
II nci toplantı yılında Dâhiliye Encümeni Reîsliği yaptı. Cephede hizmet gören Refet Paşa’nın (Bele) istifası üzerine 21 Nisan 1337’de (1921) İcra Vekilleri Heyeti Dâhiliye Vekilliğine getirildi. İcra Vekilleri Heyeti Reîsi Fevzi Paşa’nın (ÇAKMAK) 16 Mayıs 1337’de (1921) istifası üzerine 19 Mayıs’ta yeniden teşkil edilen İcra Vekilleri Heyeti’nde de yerini muhafaza etti.
30 Haziran 1337’de (1921) vatanî hizmet için Meclis kararıyla izinli sayıldı. Vazifesinin sona ermesi üzerine 17 Eylül 1337 (1921) tarihinde Meclise döndü.
26 Kanunusani (Ocak) 1338’de (1922) Harp Encümeni kararıyla ordu geri hizmetlerine gözetim ve yardım için kurulan Meclis heyetinde görevlendirildi.
Ali Fethi Bey’in izinle ayrıldığı 10 Temmuz 1338’de (1922) geçici vekil olarak, 18 Eylül 1338’e (1922) kadar Dâhiliye Vekâleti işlerini yürüttü.
Dönem içinde 3’ü gizli oturumlarda olmak üzere kürsüde 11 konuşma yaptı. Bir kanun önerisi verdi. Mehmet Atâ Bey, Osmânlı Devleti’nin mülkî idaresinin çeşitli kademelerinde üstlendiği vazifelerle Türk milletine öncelikle idarî sahada katkı sağlamıştır.
Daha önce meb’ûsluk ve Dâhiliye Vekilliği yapmanın da verdiği tecrübe ile II. Dönem [1339 (1923)] TBMM çalışmalarına Niğde meb’ûsu olarak katılan Mehmet Atâ Bey, Mecliste değişik kanun teklifi görüşmelerinde 11 defa söz aldı ve 2 önerge sundu.
Mehmet Atâ Bey’in mecliste yaptığı konuşmalar dikkate alındığında idarî ve adlî meselelerde ciddi bir birikimin olduğu görülmektedir. Kanun görüşmelerinde de bu birikimin mecliste tesirli olduğu ve konuşmalarının dikkate alındığı görülmektedir.
III. dönemde (1927) tekrar Niğde meb’ûsu intihâb edilen Mehmet Atâ Bey, yasama vazifesini vefatına kadar devam ettirdi.
Niğde meb’ûsu iken 3 Ocak 1931 tarihinde Ankara’da Sıhhat Yurdu’nda vefat etti. Cenazesi bir gün sonra kaldırılarak, trenle İstanbul’a götürüldü.
Evli ve beş çocuk babası idi. Mehmet Ata Bey, Rûmca ve Fransızca biliyordu.
Ailesi soyadı kanunundan sonra “Atay” soyadını almıştır.
BİBLİYOGRAFYA
TBMM Arşivi, Sicil Dosyası No: 359-T.C. Emekli Sandığı Arşivi, VH000278: 12; TBMM Albümü 1920-2010, c. I (1920-1950), Ankara 2010, s. 53, 114, 165; Ali Çankaya, Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler (Mülkiye Şeref Kitabı), C. III, Mars Matbaası, Ankara 1968-1969, s. 1071; Durmuş Ali Gülcan, Geçmiş Yüzyılların Karaman Büyükleri ve Şairleri, Ankara ?, s. 226; Serdar Yakar, Maraş Millî Mücadelesinde Bayrak Olayı ve Aşıklıoğlu Hüseyin, Kahramanmaraş 2012, s. 24-28; Adil Bağdadlılar, Uzunoluk (İstiklâl Harbi’nde Kahraman Maraş), Kahramanmaraş 1974, s. 24-36; Fahri Çoker, Türk Parlamento Tarihi (Millî Mücadele ve TBMM I. Dönem 1919-1923), c. III, Ankara 1995, s. 809; İsmet Türkmen, İlk Dâhiliye Vekillerimizden Mehmet Ata Bey’in Siyasi Faaliyetleri (1920-1923), Türk İdare Dergisi, Sayı: 484, s. 379-402; Hakimiyeti Milliye, 04.01.1931, Sayı: 3405, s. 4; Mücahit Özçelik, I. ve II. Dönem TBMM’de Niğde Milletvekilleri ve Faaliyetleri, s. 6-7; Selma Çamur, Birinci Dönem Niğde Milletvekilleri ve Siyasî Faaliyetleri, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Niğde Üniversitesi, Niğde 2009, s. 54; Mehmet Öncel Koç (Editör), Millî Mücadele’de Niğde, Niğde 2009, s. 48-49; www.fibhaber.comhttp://www.fibhaber.com/nevsehir/siz-nevsehirli-ata-bey-i-taniyor-musunuz-h80745.html (Erişim tarihi: 17.08.2018); https://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/td_v2_istatistik.tutanak_hazirla?v_meclis=&v_donem=&v_yasama_yili=&v_cilt=&v_birlesim=&v_sayfa=&v_anabaslik=&v_altbaslik=&v_mv=ATA%20BEY%20(MEHMED%20ATA%20ATAY)&v_sb=&v_ozet=&v_kelime=&v_bastarih=&v_bittarih= (Erişim tarihi: 17.08.2018).
Uğur ERKAN.
