Karaman, 1935’in güzünde şık giyimli ve kibar konuşan bir müfettişi ağırlar.

Aynı zamanda Aydın milletvekili olan parti müfettişi, karşısında heyecanlı ve enerjik bir teşkilât başkanı bulur. Avukat olan başkanın (1) temiz bir geçmişi vardır. İstiklâl Harbi’nde ihtiyat zâbiti olarak başarılı hizmetlerde bulunmuştur. Ayrıca, il genel meclisinde Karaman’ı temsil etmektedir.

Önceki yönetim hakkında “Avukat Agâh Ünver’den ve arkadaşlarından önce parti Sabit, oğulları ve akrabalarının elinde bulunmaktaymış. Bunlar inhisarcılık (tekelcilik) ve istismar yaparak halkı soğutmuşlar ve ağa kafalılık yolunda yürüyerek kendilerine karşı gayri memnun bir kesim yaratmışlardır. Parti çalışması namına bir şey yapmamışlar, gayet seyrek toplanmışlar ve hesap işlerini kendi keseleri gibi idare etmişlerdir. Üye kaydı konusunda da çabaları olmayıp üstelik çalışkan gençleri partiden uzak tutmaya çalışmışlardır.” notunu düşer. Bunu sekreterliğe sunduğu raporuna (2) ekler.

Eski yönetimin bu uygulamalarına karşı çıkanların başında şimdiki başkan gelmektedir. Uzun uğraşıların sonucunda Sabit ve arkadaşlarını partiden uzaklaştırmayı başarmışlardır. Bu mücadelede Konya il başkanı, ağalar tarafı olan Sabit ve arkadaşlarına destek veren bir yol izlemiştir.

İlçe başkanı, Konya il başkanı hakkında ağır ithamlarda bulunmuştur. Müfettişin, il başkanı konusundaki kanaati de farklı değildir.

Raporunda il başkanı için “İki sebepten ötürü başkanlık otoritesini uygulayamamaktadır. Birinci sebep, kardeşi bankalara borçludur ve banka yöneticileri de partiden oldukları için sesini çıkaramamaktadır. İkinci sebep de, parti başkanlığını bu zümreye dayanarak muhafaza etmektedir. Bunlar kendisine olan desteğini çekerlerse geçinmek için başka kaynağı olmadığından sıkıntı çekecektir.” demektedir (3).

Müfettiş, avukat başkanlığındaki yeni yönetim kurulunun çalışmalarını iyi yaptığını, gözlemlemiştir. Zira, eski yönetimin yaptığı istismarları yapmayarak, onlara karşı verdikleri mücadelenin haklılığını ispatlamaya çalışmaktadırlar.

Avukat ve ekibinin hükûmet görevlileriyle-Kaymakam Faik Türegün bu görevine ek olarak belediye başkanlığı görevini de yürütmektedir-uyum ve işbirliği içerisinde çalışmaktadır.

Yeni yönetim büro işleriyle yakından ilgilenmiştir. Toplantılarını diğer ilçeler göz önünde tutulduğunda en iyi yapan ilçe yönetimi Karaman’ınkidir. Karaman’ın o dönemdeki nüfusu 48 bindir. Partiye kayıtlı üye sayısı da 2 bin 739’dur.

Müfettiş yeni yönetimin tek kusurunun “yeni üye kaydına önem vermiyor” olmasını gösterir. Üye kayıt defterini tetkik ettiğinde son üyenin 22 Mart 1935 tarihinde kayıt edildiğini tespit eder. Üzerinden altı ay geçmesine rağmen yeni üye kaydı yapılmamıştır.

Karaman’ı eskiden bir “dervişlik merkezi” olduğuna vurgu yapan Müfettiş, parti programının yasak saydığı kurumlara belli veya gizli meyil taşıyanlar bulunmadığını, partiye karşı herhangi bir cereyan ile buna paralel olarak irtica besleyici ve devrim karşıtı olan hareketlere de rastlanmadığını kaydetmiştir (4).

Aynı müfettiş, komşu ilçe Ereğli için “oldukça geri fikirli bir yer” ifadesini kullanacaktır (5).

Müfettiş raporunda Karaman’daki gençlerin kültürel ve sportif faaliyeti ile ilgili “İdmanyurdu” denilen kurumu adres göstermiştir: “Fakat bu İdmanyurdu sadece idman alanıyla sınırlı kalmamış, müzik ve temsil kolları da oluşturarak adının içerdiği sahanın dışına taşmıştır. Çalışacak ve temsil verecek küçük bir bahçeye sahiptirler. Buradaki gençlerin partiye bağlılıkları iyi derecededir. İlçe yönetim kurulu bu gençlere gereken yardımları yapmaktadır. İdmanyurdu’nun bir futbol takımı da vardır.”  (6) 

Bu başarıda Karaman Halkevi’ni başarıyla yöneten Ahmet ŞEN’in katkılarından bahsedilmektedir (7).

Müfettiş, partinin varlık ve mali durumu ile ilgili şunları rapor etmiştir: “Bu ilçede partiye yardım paralarının toplanmasına dair eski yönetim zamanında usulsüzlükler yapıldığı görülmüştür. Eski yönetimin önceki yıllarda makbuzsuz para topladığı yönünde şikâyetler inceleme konusu olmuştur. 1932 yılında da eski başkan Sabit’in oğlu Faik, ücretli sekreter iken, partinin 1.040 lirasını ticaret ortağının kasasına koyduğu, tahkikat sonucu meydana çıkarılmıştır. Eski yönetimin bu usulsüzlüklerine karşılık yeni yönetim, hesap işleri konusunda daha titiz ve dürüst çalışmaktadır. Partinin Karaman’da iki tane birbirine bitişik binası mevcutmuş, ancak birisi yıkılmak üzere olduğundan belediye başkanlığınca yıktırılmıştır. Bunun yerine bir salon yaparak parti binasını genişletmişlerdir. Diğer bina işe metruk mallardan mülga Türk Ocağı’ndan satın alınmış ve bu yolla partiye geçmiştir. Bu binalardan Metruk Mallar İdaresine kalan 700 lira borç ödenmediği için tapusu alınamamıştır.  Partinin diğer bir binası ise 200 liraya hususi muhasebeden satın alınmış ama bunun da parasını vermedikleri için tapusunu alamamışlardır.” (8). 

Cumhuriyet Halk Partisi’nin (CHP) Konya ve ilçelerindeki çalışmalarının derecesini görmek amacıyla görevlendirilen müfettiş, Aydın Milletvekili Adnan Menderes’tir.

Menderes 1935 yılının Ağustos-Ekim aylarını içeren teftiş döneminde Konya’ya gitmiş ve bununla ilgili raporunu Genel Sekreterliğe sunmuştur. Genel Sekreterlik de raporun ilgili bürolara ulaştırılmasını 31 Ocak 1936 tarihiyle gerçekleştirmiştir.

Karaman’da yapılan teftiş, CHP Karaman ilçe teşkilâtının faaliyetleri hakkında kayda değer bilgiler vermektedir. Bu rapor, Karaman’ın siyasî, ekonomik, kültürel, sosyal ve sportif yapısına dair bilgiler de ihtiva etmektedir.

Ayrıca Konya teftiş raporunu ilginç kılan bir nokta; CHP’nin taşradaki teşkilât zaaflarını yakından müşahede etme imkânını bulan MENDERES’in ileride CHP’ye karşı muhalefetinde ve yeni kuracakları partide (Demokrat Parti) bu teftişlerden edindiği tecrübelerden istifade etmiş olmasıdır (9).

Uğur ERKAN.

_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

(1) Merhum Tarihçi İbrahim Hakkı Konyalı, Avukat Emin Agâh Ünver’den “Karaman’ın kıymetli ve asil çocuğu” olarak bahsetmektedir (İbrahim Hakkı KONYALI, Âbideleri ve Kitâbeleri İle Karaman Tarihi, Ermenek ve Mut Âbideleri, İstanbul 1967, s. 751).

(2) Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, Cumhuriyet Halk Partisi Kataloğu, 490..1.0.0618.27..1., I. Büro, (Karaman Raporu), s. 17.

(3) Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, Cumhuriyet Halk Partisi Kataloğu, 490..1.0.0618.27..1., I. Büro (Karaman Raporu), s. 3.

(4) Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, Cumhuriyet Halk Partisi Kataloğu, 490..1.0.0618.27..1., III. Büro, s. 2.

(5) Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, Cumhuriyet Halk Partisi Kataloğu, 490..1.0.0618.27..1., III. Büro, s. 3.

(6) Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, Cumhuriyet Halk Partisi Kataloğu, 490..1.0.0618.27..1., VI. Büro, s. 2.

(7) Ahmet Talat Duru, Karaman’ın Yakın Tarihteki Kültürü ve Gelenekleri, Konya 1999, s. 26-34.

(8) Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, Cumhuriyet Halk Partisi Kataloğu, 490..1.0.0618.27..1., XIII. Büro, s. 5-6.

(9) Faysal Mamak, Cumhuriyet Halk Partisi’nin Konya’daki Teşkilât Yapısı ve Faaliyetleri Hakkında Adnan Menderes’in Teftiş Raporu (1935), İstanbul 2013, s. 191.