Otuzlu yılların başı.
On bin nüfuslu şirin bir kasaba görünümündeki Karaman. Günlerden Cuma. Her cuma olduğu gibi ihtiyarlarda bir telaş. Hususî içtimaları var.[1] 25 kişi kadarlar. Her biri 60 yılı devirmiş birer mazi sahipleri.
Gündemlerinde iki madde var:
Su[2] ve bir orta mektep[3] meselesi.
Evet, kaza dâhilinde üç ilk mektep[4] varsa da orta mektebe ihtiyaç çoktur. Okumanın diğer adı gurbet…
İstasyon Caddesi’nde birçok emek ve masraflarla yapılan Gazi İlk Mektebi cidden güzel ve tedrisata elverişli bir şekildedir. Diğerleri ise pek iyi vaziyette değil.
***
“Mektebimizin küşat resminden sonra alay bandosu ve halkla bir arada 31 Ekim 1933”)
Karaman 1933 yılına farklı bir vaziyette girer.
Maarif Vekâletince orta mektebin kadrosu atanmıştır ve mahalline tebliğ edilmiştir.[5] Mektebe 3 bin 792 lira tahsisat ayrılmış,[6] ayrıca 5 adet muallimin de ataması yapılmıştır.[7]
İşte bütün imkânsızlıklar arasında; âdeta mahalle arasına sıkışmış bir evceğiz[8] kapılarını talebelere açar. Burada 13 kız ve 73 erkek olmak üzere toplam 86 talebe ders başı yapar.[9] Mektebin başında Hilmi Bey vardır.[10]
Bu sevinç ve sürur “A. H.” rumuzuyla “taşra postası”nda şöyle dile getirilir:
“Kazamızda orta mektep açıldı. Maarif Vekâletinin yüksek isabetile kazamızda halkımızın umumî şükran ve sevinçlerini yeniden kurulacak bu değerli feyiz ocağı ifadeye vesile olan yeni bir hadise olmuştur.
Hiç şüphesiz ki: Kazamızın en mühim bir ihtiyacını teşkil eden bu feyiz âbidesinin memleketimiz muhitinde yer bulması irfan sahasında yeni bir terakki ve inkişaf merhalesi teşkil edecektir.
Mektebin yeni açılması itibariyle halkımızın fedakârlığına istinat eden bütün noksanları telafi hususunda muhterem halkımızın başarıcı bir ülkü ile gösterdiği yardım maarife olan rabıtasının çok canlı bir nişanesini ifade etmektedir. Belediyenin, Kaymakamlığın ve mektep idaresinin devamlı ve yılmaz gayretli netiycesinde bina temin edilmiş ve şimdiye kadar birinci sınıfa 75 ikinci sınıfa da 15 talebenin kayıt ve kabulü icra edilerek tedrisata başlanmak üzere bulunmuştur. Halkımızın candan müzahareti ve alâkadar makamatın azim ve irade ile ilerliyen çalışmaları mahsulü olarak bir sene zarfında güzel bir orta mektep binasının kazamız irfan afakına yeni bir nur saçacağına iman etmekteyiz.”[11]
Böylece Karaman’da orta mektebin açılmasıyla ülkemizdeki orta mektep sayısı 201’i bulur. Muallim sayısı 2 bin 136 ve talebe sayısı 42 bin 332 olmuştur.[12]
Bir mektep, kütüphanesiz olur mu? Burada tesis edilen kütüphanenin raflarını, 229 adet Türkçe yazılmış kitap süsler.[13]
Yıl 1935. Her geçen yıl orta mektebe rağbet artar. Bu yıl, talebe tehacümü her yıldan fazladır. Her yıl, komşu Ermenek, Mut, Sultaniye (Karapınar), Ereğli, Bozkır ilçe ve köylerinden talebe gelmektedir.[14] Müracaat eden talebe sayısı 200’ü geçer. Bu itibarla bir orta okul binasına şiddetle ihtiyaç vardır. Kültür bakanlığı, son günlerde binanın müsaadesizliğinden bu sene 25 talebe alınması ve bunların da “pekiyi” dereceli olanlardan seçilmesini bildirir. Karamanlı buna bir çare bulunmasını dilemektedir.[15]
1934-1935 eğitim- öğretim yılında mektebe ayrılan tahsisat 5 bin 466 lira olur. Üçü asil erkek, biri asil kadın geri kalan 4 vekil erkek olmak üzere toplam 8 muallim vazife yapar. İmtihanları muvaffakiyetle veren 3 kız ve 10 erkek olmak üzere 13 talebe şehadetnamelerini alırlar. Bunlar mektebin ilk mezunlarıdır.[16]
1935-1936 eğitim öğretim yılında vazife yapan muallimlerden 9’u asil, biri vekildir. Ayrıca 7 bin 951 lira tahsisat ayrılmıştır. 8’i kız 38’i erkek olmak üzere toplam 46 mezun verir.[17] Yıl sonuna doğru Akşam Gazetesi, Karaman Orta Mektebi müdür ve muallimleri ile talebesinin bir arada çekilen bir resmini; “Talebe bu sene iyi neticeler almıştır.” notuyla derc eder.[18]
Mektebin bahçesinde verilen müsamere de ses getirir. “Kahraman” piyesini çok muvaffakiyetle oynayan talebeler, tiyatroculara taş çıkartırlar. Artık perde, yoksul çocuklar menfaatine açılacaktır.[19]
Yaklaşık iki ay sonra yurt bahçesinde “Mete” isimli piyes, Karamanlılardan büyük alkış alır. Oyunun hasılatı ile yoksul çocuklar giydirilir.[20]
Mektebin futbol takımının ezeli bir rakibi vardır. İdmanyurdu. Maç çok heyecanlı geçer. Saha çok kalabalıktır. İlk haftaym, Orta okulun mütemadi hücumları ile geçer ve bir gol ile neticelenir. İkinci haftaymda İdmanyurdu penaltıdan bir gol atarak, eşitliği sağlar. Orta mektep de gevşek oynamasına rağmen, bir gol daha atarak 2-1 galip gelir.
Orta mektep spor kolu, İdmanyurdu ile 23 Nisan şerefine İstasyon sahasında tekrar karşılaşırlar. Maç çok heyecanlı geçer ve neticede İdmanyurdu 2-1 mağlûp olur.”[21]
Yıl 1937. Karaman’da biri tam devreli üç ilkokul faaldir. Tam teşkilâtlı olan ilkokul Gazi okuludur. Burada 398 talebe okumaktadır. Diğer iki okulda 332 talebe mevcuttur. Ortaokulun talebe mevcudu 250’yi bulmaktadır. Karamanın mülhakatındaki ilkokullarda okuyan talebenin miktarı da bin 622’yi bulmaktadır.[22]
Orta mektepte talebeler bilhassa hayata atıldıkları zaman zahmet çekmeyecek şekilde yetiştirilmektedirler. Pazar günleri Spor Öğretmeni Nevzat Bey’le birlikte köylere çıkıp tatbikat yaparlar.[23]
Ayrıca biçki ve dikiş dersleri ciddi bir disiplinle takip olunmaktadır. Ortaokulda biçki, dikiş ve resim elişlerinden bir sene zarfında meydana getirilen bir sergi açılır. Sergide kızların el işleri çok beğenilir.[24]
Karamanda ortaokulda imtihanlar bitmiş ve bu sene 47 talebe şehadetname almıştır.[25]
Urfa Orta Mektebi Direktörü[26] Cevdet Baykal, Karaman orta mektebi direktörlüğüne tayin olur. Onun yerine de Adana öğretmen okulu yar direktörü tayin ederler.[27]
Karaman Ortaokulu’ndan Sabri kızı Hürrem, Konya Kız Öğretmen Okulu’nu kazanır.[28]
Karaman Orta Okulu’nda spora çok ehemmiyet verilmektedir. Okulun 30 izcisi, 20 bisikletçisi vardır.[29]
Ortaokulda talebeler arasında kooperatif, spor, temsil, musikî, kitâbet, fakir talebeye yardım, temizlik murakabesi, Kızılay ve gençlik teşkilâtı, kütüphane ve izci teşekkülleri vücuda getirilir. Mektep talebeleri her pazar günleri havalar müsait olduğu zamanlarda muallimleri ile köylere çıkıp tatbikat yapmaktadır. Lâboratuvar eşyası da zenginleştirilmeye çalışılmaktadır.[30]
1937-1938 eğitim-öğretim yılında okula 12 bin 993 lira tahsisat ayrılmıştır. Bir önceki yıla göre tahsisat miktarında artış olurken, öğretmen sayısı aynı kalmıştır.[31]
1938-1939 eğitim- öğretim ortaokul Eski Hükûmet Konağı’na nakledilir.[32] Yıl sonunda tarih ve coğrafya öğretmeni M. Cemal, Karagümrük Ortaokulu’na tayin olur.[33] Yine bir başka muallim İbrahim Altan da Sivas Ortaokulu’na atanmıştır.[34]
Bütün sınıflarda okuyan öğrenci sayısı erkeklerde 164 kızlarda ise 39 olmak üzere toplamda 203 kişi olur. Öğrenci sayısı önceki yıllara göre büyük oranda artmıştır.[35]
1939-1940 eğitim- öğretim yılında bütün sınıflarda okuyan öğrenci sayısı erkeklerde 186 kızlarda ise 42 olmak üzere toplamda 228 kişidir. Bir önceki yıla göre 25 öğrenci daha artmıştır. Öğretmen sayısı ise aynı kalmıştır.[36]
Karaman’daki orta mektebin bekâsını ve gelişmesini temin etmek ve okula bina inşa ettirmek veya herhangi bir suretle temin etmek veya binayı tamir, termin etmek, talebe pansiyonu açmak, okuldan mezun olacak fakir ve müstait talebelerin tahsillerinin devam teminine çalışmaktan ibaret olmak üzere “Karaman Ortaokul Koruma Cemiyeti” teşkil edilir. Bu cemiyetin idare heyeti azaları da şu isimlerden oluşturulur:
“Karaman avukatlarından Emin Agâh Ünver, Karaman Cumhûriyet müddei umumî muâvini Osman Kablangı, Karaman bulgur ve zahire tüccarlarından; İbrahim Dölek, Ali Pınarbaşılı, Ziya Duru ve Halil Özdoğan ile Karaman Cumhuriyet Halk Partisi Reisi Ahmet Şen.”[37]
Orta mektebin muallimi İhsan Tümerdem’in maaşı 25 liradan 30 liraya terfi ettirilir.[38]
İkmal imtihanları neticelenmişse de istenilen randıman, diğer mekteplerden farksızdır. Beklenilen netice elde edilmemiştir. Mektep yeni ders yılına başlamazdan evvel fizik ve kimya lâboratuvarını genişletecektir.
Bu ders yılı için Ereğli, Hadim, Bozkır, Ermenâk[39], Silifke ve Çumra kazalarında da talebe kaydedilmektedir. Yalnız Karaman’dan mektebe 100’ü mütecaviz talebe girmiştir. Okul binasında yeniden bazı tadilât yapılmaktadır.[40]
Karaman Ortaokulu’ndan Süavi Adıgüzel ile Muammer Baran[41] isimli talebeler, devlet hesabına okumak üzere meccanî leylî (ücretsiz yatılı) olarak seçilmişledir.[42]
Bolu, Gerede ve Çerkeş depremi[43] felâketzedeleri için Karaman Ortaokulu talebeleri 125 lira bağışlarlar. Daha sonra 272 lira daha teberru da bulunurlar. Talebelerin bu davranışı takdir toplar.[44]
Halkın yardımı ile vücuda getirilen Karaman Orta Mektebi büyük bir inkişaf göstermiştir. Muhit gençliğinin tahsile devam hususundaki ateşli arzusunu karşılamakla kalmamış, talebeler arasında sosyal, kültürel ve ekonomik teşekküller vücuda getirilmiştir. Öncü ve önde olarak bir döneme damgasını vurmuştur.
İşte Ayazların iki katlı evinde başlayıp, eski hükûmet konağında devam eden bir mektebin çeyrek asra yaklaşan ahval-i pür melâli.
Uğur ERKÂN.
__________________________________________________________________________
[1] Bu ihtiyarların içtimaına; Konya’dan teşrif eden Akşam Gazetesi muharriri ve arkadaşı Riyaziye muallimi Osman, Babalık Gazetesi sahibi Afif ve Anadolu Gazetesi sahibi Cemal beyler katılmıştır. Misafirleri ihtiyarlara Kaymakam Mehmet Ali Bey takdim etmiştir. (“Eski bir kasabamız: Karaman (Karamanın başlıca ihtiyacı su ve bir orta mekteptir)”, Akşam Gazetesi, 22 Temmuz 1932, Sayı: 4950, s. 6).
[2] Su ihtiyacı burada hemen her kazada olduğu gibi bariz bir şekil almıştır. (“Eski bir kasabamız: Karaman (Karamanın başlıca ihtiyacı su ve bir orta mekteptir)”, Akşam Gazetesi, 22 Temmuz 1932, Sayı: 4950, s. 6).
[3] Cumhuriyetin ilk yıllarında ülkemizde sadece 72 ortaokul mevcuttu. 1960’lı yılların sonuna kadar ortaokullardaki gelişme oldukça yavaş olmuştur. (Rifat Önsoy, “Cumhuriyetten Bugüne İlk ve Ortaöğretimimiz ve Bazı Meseleleri”, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Yıl: 1991, Sayı: 6, s. 8).
[4] Cumhuriyet, Güneş ve Gazi ilk mektepleri. (Hamdi Doğan, “Karaman Kazası’nda Eğitim Faaliyetleri (1898-1940)”, Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl: 2017, C. XV, Sayı: 1, s. 848, 850).
[5] Babalık Gazetesi, 6 Eylül 1933, Sayı: 4232, s. 1.
[6] Başvekâlet İstatistik Umum Müdürlüğü, Maarif 1933-34 İstatistiği, İstanbul: 1935, s. 298.
[7] Maarif 1933-34 İstatistiği, İstanbul: 1935, s. 286.
[8] Tapucak Mahallesi’nde Ayazlara ait iki katlı bir ev.
(http://www.karamandauyanis.com/yazarlar/abdullah-uysal/karaman-da-ilkler/481/ Yayım tarihi: 06 Ağustos 2015).
[9] Maarif 1933-34 İstatistiği, İstanbul: 1935, s. 256-257.
[10] Orta mektebin ilk müdürü Hilmi Erözden’dir. (Hasan Pınarbaşı, Karaman’ın Geçmiş 50 Yılı ve Tanınmış Kişileri, Karaman: 2017, s. 132).
[11] “Karaman’da Orta Mektep”, Hakimiyeti Millîye Gazetesi, 3 Ekim 1933, Sayı: 4385, s. 5.
[12] Rifat Önsoy, “Cumhuriyetten Bugüne İlk ve Ortaöğretimimiz ve Bazı Meseleleri”, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Yıl: 1991, Sayı: 6, s. 8.
[13] Karaman kazasında bir kütüphane bulunmaktaydı. Bu kütüphanede 191 yazma 317 matbû olmak üzere toplam 508 eser mevcuttu. Bu yıllar içerisinde kütüphaneye müracaat eden erkek sayısı 1.389, kadın okuyucu sayısı ise 111 idi. (Maarif 1932-1933 İstatistiği, İstanbul: 1933, s. 70, 106).
[14] “Bugün Konya’da 21 ilkokul, 1 lise, bir kız öğretmen, bir erkek orta, bir süel orta, bir erbay orta, bir bölge sanat, bir akşam kız sanat okuliyle Akşehir ve Karaman ilçelerinde de bir ortaokul kurulmuş…” (“Kültür İşleri”, Kurun Gazetesi, 26 Aralık 1938, Sayı: 7529. 1629, s. 6).
[15] “Karaman okulları”, Akşam Gazetesi, 6 Eylül 1935, Sayı: 6065, s. 6.
[16] Maarif 1934-1935 İstatistiği, İstanbul: 1936, s. 239, 243; XV. Yılında Konya, Konya: 1938, s. 52.
[17] Kültür 1935-1936 İstatistiği, İstanbul: 1937, s. 169, 173).
[18] Akşam Gazetesi, 18 Haziran 1936, Sayı: 6345, s. 6.
[19] Akşam Gazetesi, 30 Haziran 1936, Sayı: 6357, s. 7.
[20] Akşam Gazetesi, 25 Ağustos 1936, Sayı: 6413, s. 5.
[21] “Karamanda heyecanlı maç”, Akşam Gazetesi, 23 Mart 1937, Sayı: 6618, s. 12; “Karamanda bir maç”, Akşam Gazetesi, 28 Mart 1937, Sayı: 6623, s. 6; “Karamanda bir maç”, Akşam Gazetesi, 27 Nisan 1937, Sayı: 6653, s. 4.
[22] “Karamanda kültür işleri”, Akşam Gazetesi, 19 Nisan 1937, Sayı: 6645, s. 4.
[23] “Karaman orta okulu”, Akşam Gazetesi, 29 Mart 1937, Sayı: 6624, s. 5.
[24] “Karamanda biçki ve dikiş dersleri”, Akşam Gazetesi, 5 Haziran 1937, Sayı: 6692, s. 8; “Karamanda biçki ve dikiş sergisi”, Akşam Gazetesi, 8 Haziran 1937, Sayı: 6696, s. 12.
[25] “Karamanda orta okul talebesi”, Akşam Gazetesi, 23 Haziran 1937, Sayı: 6710, s. 5.
[26] Resmî makam ve dairelerin adlarına katî şekli verilmiştir: Maarif: Kültür (daha sonra Millî Eğitim); Müdür: Direktör… (“Resmî makam ve daire adları”, Akşam Gazetesi, 8 Temmuz 1935, Sayı: 6005, s. 2).
[27] Ulus Gazetesi, 30 Ağustos 1937, Sayı: 5780, s. 2; Akşam Gazetesi, 21 Eylül 1937, Sayı: 6800, s. 4.
[28] Ulus Gazetesi, 23 Eylül 1937, Sayı: 5804, s. 4.
[29] Ulus Gazetesi, 3 Kasım 1937, Sayı: 5844, s. 9.
[30] Akşam Gazetesi, 19 Kasım 1937, Sayı: 5858, s. 6.
[31] Maarif 1937-1938 İstatistiği, İstanbul: 1939, s. 188, 194.
[32] 1938 yılında Eski Hükûmet Konağı’na (Yunus Emre Ortaokulu’nun şimdiki yerindeki bina) taşınmıştır.
(http://www.karamandauyanis.com/yazarlar/abdullah-uysal/karaman-da-ilkler/481/ Yayım tarihi: 06 Ağustos 2015). Daha sonra 1957 yılında açılan Karaman Lisesi, Karaman Ortaokulu’nu bünyesine almış, 1967 yılında şimdiki yerine taşınmıştır. Bu tarihten sonra aynı yerinde müstakil ortaokul olarak eğitim-öğretime devam etmiştir. 1972 yılında “Karaman Ortaokulu”nun adı, “Yunus Emre Ortaokulu” olarak değiştirilmiştir. 1981 yılında binasının eski olmasından dolayı; Karaman Ticaret Lisesi binasına taşınmıştır. Eski bina yıkılarak, bitişiğindeki Güneş İlkokulu’nun arsası ile tevhit edilerek, yeniden inşa edilmiştir. Şu andaki okul binası, 1987 yılında bitirilmiş ve aynı yıl eğitim-öğretime başlamıştır.
(http://karamanyunusemreo.meb.k12.tr/icerikler/okulumuzun-tarihi_3865917.html Erişim tarihi: 22.12.2019; Ali Menekşe).
[33] Kurun Gazetesi, 8 Eylül 1938, Sayı: 7422. 1522, s. 5.
[34]“Orta tedrisat muallimleri”,Ulus Gazetesi, 2 Ekim 1938, Sayı: 6170, s. 4.
[35] Maarif 1938-1939 İstatistiği, İstanbul: 1942, s. 234-235).
[36] Maarif 1939-1940 İstatistiği, İstanbul: 1942, s. 206-207.
[37] “Karaman Orta okul koruma cemiyeti”,Ulus Gazetesi, 3 Haziran 1940, Sayı: 6764, s. 8.
[38] “Maarif vekâleti orta tedrisat muallimlerinden 405 ni 30 liraya, 33 muallimi de 25 liraya terfi ettirmiştir. Yeni barem kanununa göre 30 liraya terfi ettirilen bu muallimlerden sonra yüksek mektep mezunu olup da 25 lira maaşla çalışan muallim kalmamıştır.” (“Yeniden 438 orta tedrisat muallimi terfi ettirildi”, Ulus Gazetesi, 20 Haziran 1940, Sayı: 6781, s. 2).
[39] “Vilâyetçe ayrılan tahsisat ve Ermenâk halkının büyük ölçüdeki yardımıyla burada yapılması imkânı sağlanan ortaokulun temeli atılmıştır. Ermenekliler yıllardan beri derin bir ihtiyaç bekledikleri ortaokula böylece kavuşmak üzere olmanın büyük sevincini yaşamaktadır.” (“Ermenek Orta Okulunun temeli atıldı”, Ulus Gazetesi, 9 Eylül 1947, Sayı: 9304, s. 3).
[40] “Karaman Ortamektebi”, Akşam Gazetesi, 26 Eylül 1940, Sayı: 7880, s. 6.
[41] Fransızca Öğretmeni. (d. 1926, Karaman-v. 30 Nisan 2004, Karaman). “İhtiyat zabiti olarak gittiği vatanî hizmetinde, kule atlamaları sırasında paraşütü geç açılınca çok korkmuş olmalı ki kendine zor gelmiştir.” (Hasan Pınarbaşı, Karaman’ın Geçmiş 50 Yılı ve Tanınmış Kişileri, Karaman: 2017, s. 257). Karamanlılar tarafından sevilen ve sayılan bir simâ idi.
[42] “915 numaralı kanun mucibince 112 merkezde yapılan imtihanlarda 4.460 talebe içerisinden en yüksek not alan 350 talebe arasına girerek, seçilmişlerdir.” (“Orta okul ve liselere alınan leyli meccanî talebeler”, Ulus Gazetesi, 30 Ekim 1940, Sayı: 6913, s. 2).
[43] 1 Şubat 1944 tarihinde Kuzey Anadolu Fay Zonu’nda, Bolu-Gerede arasında, 7.3 büyüklüğünde çok yıkıcı bir deprem vuku bulmuştur. Deprem, doğuda Ilgaz’dan batıda Abant’a kadar uzanan 200 km uzunlukta ve 25 km genişlikte bir alan içinde yer alan tüm köyleri ve yerleşim yerlerini yerle bir etmiştir. Depremde, binlerce insan hayatını kaybetmiştir. (http://deprem.afad.gov.tr/tarihteBuAy?id=73 Erişim tarihi: 22.12.2019).
[44] “Yersarsımı kurbanlarına yeni bağışlar”, Ulus Gazetesi, 17 Şubat 1944, Sayı: 8096, s. 3; “Son yersarsımı kurbanlarına yeni bağışlar”, Ulus Gazetesi, 18 Nisan 1944, Sayı: 8157, s. 2.
