Karaman merkeze bağlı köy.

Karaman’ın batısında yer alan köy, Karaman’a 6 km uzaklıktadır.

Karaman-Konya karayolu üzerinde kurulmuş olan köyün, bulunduğu yerin rakımı (deniz seviyesinden yüksekliği) 1.026 m’dir.

37° 11′ 30,48” kuzey, 33° 8′ 23,9964” doğu koordinatlarında yer alan köyün komşuları; Karaman-Merkez, Çavuşpınarı (Fideriç), Yazılı (Göndere), Yollarbaşı (İlisıra), Bölükyazı (Masara) ve Çiğdemli (Davgandos) köyleridir.

Köye, 9 km daha yakın 3 köy bulunmaktadır. Bölükyazı (Masara) 7 km, Çiğdemli (Davgandos) 7 km ve Çavuşpınar (Fideriç) 8 km’dir.

Köyün “Esentepe (Küçükkır)” adında bir bağlısı bulunmaktadır. Esentepe, Karaman merkezle iç içe yer almaktadır.

Köyün ismi XVI. yüzyıldaki tahrir kayıtlarında “Dirbeyân” veya “Dirmeyân” olarak geçmektedir.

“Dirbeyân Karyesi”; Başbakanlık Osmânlı Arşivi, 906 (1500) yılı Mufassal Tahrir Defteri (TD., nr. 40), sayfa 912’de “hassa” olarak kayıtlıdır. Yani geliri oldukça fazla olduğundan padişah hassına ayrılmıştır.

924 (1518) yılı Lârende Nâhiyesi’ne bağlı Dirbeyân (Dirmeyân) Köyü’nün 67 hâne 142 nefer tamamı Müslüman halktan oluşmaktaydı. Köyün 11.364 akçe hâsılı bulunuyordu ve padişah hâssına ayrılmıştı.

935 (1529) yılı 67 hâne 148 nefer Müslüman nüfusa sahipti. 11.418 akçe hâsılı bulunuyordu.

Başbakanlık Osmânlı Arşivi, 948 (1541) yılı Mufassal Tahrir Defteri (TD., nr. 415), sayfa 188’de köyün ismi “Dirbeyân” olarak geçmektedir.

Köy, Ankara Tapu Kadastro Kuyud-ı Kadime Arşivi, 992 (1584) yılı Mufassal Tahrir Defteri (TK., nr. 113), sayfa 182 a’da “Dirbeyân” olarak kayıtlıdır. Bu yılda köy, Lârende’ye yakın olduğundan 7 neferini Lârende’ye göndermiştir.

7 Şevval 1055 (26 Kasım 1645) tarihli, Dirbeyân adlı karye re’âyâsının şikâyeti üzerine Lârende subaşılarına gönderilen bir emirde; Dirbeyân Karyesi re’âyâsının 10 yıldan beri Ereğli’de hâne ve menzil bargirlerine kayıtlı olmalarına rağmen bazı subaşıların usulsüz olarak kendilerinden haraç aldıkları konusuna değinilmiş ve usulsüz haraç alan subaşıların uyarılması emredilmiştir (KŞS., nr. 279, 2/1).

1062 (1652) yılında Karye-i Derbeyan’ın vergi meblağının 200 akça olduğu beyan edilmiştir (KŞS., nr. 280, 17a/1).

1081’de (1671) çıktığı hac seyâhati sırasında Alaiye’den (Alanya) Ermenak’a (Ermenek) ulaşan Evliyâ Çelebî [1019 (1611)-1092 (1682)], buradan da Gaferiyâd (Kâzımkarabekir) ve İlistra (Yollarbaşı) üzerinden Lârende’ye (Karaman) ulaşmıştır.

Evliyâ Çelebî Seyahatnâmesi’nde Lârende’ye gelmeden önce “bir câmii minareli Müslüman köyü”nden bahsetmektedir. Maarif Vekâleti (Millî Eğitim Bakanlığı) tarafından 1935 yılında yayınlanan Seyahatnâme’de burası “Kariye-i Dirbin” olarak Lâtinize (transkripte) edilmiştir. Burası “Karye-i Dirbeyân” olmalıdır.

1280 (1844) yılı Temettü’ât defterinde; Masara Çiftliği, Millî Adana Mezrâsı, Derbeyân (Dirbeyân) Mezrası ve Davgandos Çiftliği için “İşbu İlisıra karyesi civârında olan karyeler bundan 150 yıl mukaddem levendan urgununda perâkende ve ahâlîleri perîşân olup, yeri hâlî ve tarlaları mu’attal kalmış olduğundan bazı arâzîlerinin İlisıra karyesi ahâlîleri zira’at ve bazı arâzîlerini zira’at ide geldikleri” ifadesi kullanılmıştır.

19 Şaban 1314 (23 Ocak 1897) tarihli Karaman Şer’iyye Sicili’nde; Dilbeyân Karyesi’nden Âyşe bint-i Mahmûd ile Mehmed bin Memiş’in Hasan’ın nikâh akdi kaydı bulunmaktadır.

XVI. Yüzyıl Lârende (Karaman) Kâzası’nda yerleşme ve nüfusunu araştıran Osman GÜMÜŞÇÜ, bir ara terk edilen köyün XIX. yüzyıl sonlarında buraya gelen muhâcirler tarafından eski ismiyle yeniden kurulduğunu kaydetmektedir.

Seyahatnâme’deki hatalı Lâtinize edilen kaydı (Kariye-i Dirbin) esas alan GÜLCAN, “derbeyn”in iki şeyin aralığı manasına geldiğini, köye Lârende ile Gaferiyâd arasında orta bir yerde bulunduğu için “Derbeyn” denildiğini ileri sürmüştür.

Ayrıca, köyün posta tatarlarının konakladıkları, dinlenerek ya da at değiştirmek suretiyle yollarına devam ettikleri bir menzil olduğunun üzerinde de durmuştur.

“Dirbeyân” olan köyün adı, zamanla tahrifata uğrayarak “Dilbeyân” şeklini almış olmalıdır.

GÜLCAN, köyün bir zamanlar Karamanlı Veyseloğulları, Ereğli’nin Bekdik yöresinden gelip burayı yurt tutan Hacı Bekdik Hüseyin, Karamanlı Nasuhoğlu ve Hotamışlı Türkmen Hacı Mehmet Ağa’nın çiftliği olduğunu belirtmektedir.

Zamanla geçimsizlik baş gösterince Veyseloğlu’nun Karaman’a göçtüğünü ifade eden GÜLCAN, bu yıllarda buraya Rumeli’den gelen muhacirlerden iskân edilenler olduğunu ifade etmektedir.

1270-1330 (1854-1914) yılları arasında Konya Vilâyeti’nde muhâcir yerleşmelerini araştıran Mehmet YILMAZ, 1322 (1906) yılında Şumnu civarından göç ederek Karaman’a gelen, yaklaşık 15 hânenin köye yerleştirildiğini kaydetmektedir.

Sapancalı Muallim H. Hüsnü Bey’in [SAVAŞÇIN, 1309 (1893), Sapancalı, Sakarya-1958, ?]; 1338 (1922) yılında kaleme aldığı “Karaman Ahval-i İçtimâiyye Coğrafiyye ve Tarihiyyesi” isimli kitabında, Rumeli’nin Bulgar eyâletlerinden gelen  muhâcirlerin teşkil ettiği 5 köy arasında “Dilbeyân”ı da saymıştır.

Bu muhâcirlerin Kırım Tatar Türkleri olduğu da iddia edilmektedir.

GÜLCAN, Hotamışlı Türkmen Hacı Mehmet Ağa’dan dolayı Eğilmez ve Karacaören köylerinden yerleşmeler ile birlikte köyün, Rumeli muhacirleri ile Hotamış Türkmenleri karışımı bir köy hâlini aldığını ifade etmektedir.

Köyün “Dilbeyân” olan adı halk arasında “Dilbeğen” olarak telaffuz edilmiştir.

Köyün ismi yabancı ad taşıdığı gerekçesiyle 1961 yılında “Çakırbağ” olarak değiştirilmiştir.

Köyün ismini değiştirilmesini eleştiren GÜLCAN, “Gerek Dilbeyân gerek Dilbeğen adları ne kadar güzel ve Türkçe bir ad olmasına rağmen maalesef şu güzel ad, idraksiz ellerde örselenmiş, kaldırılmış atılmış, yerine de bu Dilbeğen yöresinde hiç bağ bulunmamasına ve çakırlıkla hiç ilgisi olmamasına rağmen Çakırbağ adı verilmiş.” demektedir.

“Dilbeyân” veya “Dilbeğen” ismini taşıyan başka bir yerleşim birimine rastlanmamaktadır.

Köyden başka Çankırı-Bayramören ve Bayburt-Merkez’de bulunan köyler ile Denizli-Kale ilçe merkezindeki mahalle “Çakırbağ” adını taşımaktadır.

Köy, 1338’de (1922) Konya Vilâyeti Sıhhiye Müdürü Dr. Nazmi Azmi Bey [SELCEN, 1303 (1887), Arapgir, Malatya-1945, İstanbul]; tarafından kaleme alınan “Türkiye’nin Sıhhi-i İçtimai Coğrafyası-Konya Vilâyeti” kitabında, Konya Vilâyeti, Karaman Kazası, Merkez Nâhiyesi’ne bağlı köy olarak geçmektedir.

Sapancalı Muallim H. Hüsnü Bey [1309 (1893), Sapancalı, Sakarya-1958, ?]; 1338 (1922) yılında kaleme aldığı “Karaman Ahval-i İçtimâiyye Coğrafiyye ve Tarihiyyesi” isimli kitabında, Merkez kazâya tabi Dilbeyân Köyü’nün Merkez kâzaya uzaklığının 1,5 saat olduğunu kaydetmiştir.

1928 yılında eski Türkçe alfabe ile yayınlanan “Son Teşkilat-ı Mülkiye’de Köylerimizin Adları” isimli kitapta Dilbeyan Köyü; Konya Vilayeti, Karaman Kâzası, Merkez Nâhiyesi köyleri arasında zikredilmiş ve eski Türkçe harfler ile “د لبيان”, Lâtin harfleriyle “Dèlbiyan” şeklinde ifade edilmiştir.

Köy, 15 Haziran 1989 tarihinde kabul edilen 3578 sayılı 4 il ve 5 ilçe Kurulması Hakkında Kanun ile Karaman İli, Merkez İlçesi, Merkez Bucağı’na bağlanmıştır (21 Haziran 1989 tarihli ve 20202 sayılı Resmî Gazete).

Köy, 924 (1518) yılı 67 hâne 142 Müslüman neferden oluşmaktaydı.

935 (1529) yılı 67 hâne 148 Müslüman nefer nüfusa sahipti.

1320 (1904) yılı nüfus sayımında 13 kişi olarak sayılmıştır.

Köy, 1341 (1925) yılında yapılacak mebus (milletvekili) seçimleri yapılan sayımda 188 kişi olarak tespit edilmiştir.

Sapancalı Muallim H. Hüsnü Bey, 1338 (1922) yılında köyün nüfusunu 34 hâne ve 63 kişi olarak kaydetmiştir.

Köy; 1935’de 218, 1940’da 247, 1945’de 253,1950’de 326, 1955’de 369, 1960’da 492, 1965’de 492, 1970’de 472, 1975’de 550, 1980’de 622, 1985’de 617, 1990’da 567 ve 2000’de 849 kişi olarak sayılmıştır.

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından 2007 yılında geçilen Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi’ne (ADNKS) göre köyün nüfusu 1.142 kişidir.

2008’de 1.287, 2009’da 1.359, 2010’da 1.451, 2011’de 1.513, 2012’de 1.544, 2013’de 1.531, 2014’de 1.553, 2015’de 1.548, 2016’da 1.595, 2017’de 1.589, 2018’de 1.596 ve 2019’da 1.577, 2020’de 1.567 ve 2021’de 1.598 kişi olarak tespit edilmiştir.

Köyün nüfusunun 2000 yılından itibaren artış trendine girmesi, Karaman’a yakın olan Esentepe bağlısının iskâna açılmış olmasıdır.

Köydeki ailelerin soyadları; Acar, Akgöz, Andaş, Aydın, Ayhan, Bağcı, Baştaş, Bayram, Boylu, Bülbül, Cengiz, Çam, Çelik, Çetin, Çomak, Dilbeyen, Dilercan, Doğan, Dural, Dündar, Eroğul, Eğilmez, Gezer, Gök, Göktaş, Gül, Gülcan, Gür, Güzel, Karaca, Karaçadır, Karaer, Karapınar, Kaya, Keskin, Koçak, Nazik, Özden, Özen, Sezer, Şahin, Şahiner, Şen, Şimşek, Taş, Taşer, Topbaş, Torun, Uçar, Uzer, Ünal, Ünüvar, Yalçın, Yayla ve Yılmaz’dır.

1.040 seçmeni olan Çakırbağ Köyü’nde 1 Kasım 2015 günü yapılan 26. Dönem Milletvekili Genel Seçimleri’nde 942 seçmen 1335, 1336 ve 1337 numaralı sandıklarda oy kullanmıştır. 933 oy geçerli ve 9 oy geçersiz sayılmıştır.

Çakırbağlılar, 774 oyla en fazla AK Parti’yi tercih etmişlerdir. MHP 97 oy ve CHP 32 oy almıştır. HDP’ye ise 2 oy çıkmamıştır.

16 Nisan 2017 tarihinde yapılan Cumhurbaşkanlığı hükûmet sistemine geçişi öngören halk oylaması (referandum) sonuçlarına göre; Çakırbağ Köyü’nde %83,14 oranında “evet” çıkarken, %16,86 oranında “hayır” çıkmıştır.

Köyün Muhtarı; Ali İhsan BAYRAM’dır [irtibat numarası: 0 (532) 491 54 09].

Köyün azaları; Oğuz ÇAM, Ahmet DEMİRGÜL (İbrahim oğlu), Hacı Ahmet DİNÇ ve Sami TORUN’dur.

Köyün eski muhtarları; Hüseyin SEZER (2004-2014), Emin DOĞAN (1989-2004), Mustafa ÖZEN (1987-1989), Ramazan AYHAN (1984-1987), Ahmet NAZİK (1977-1984), Fahri ÇAM (1975-1977), Hasan KOÇAK (1972-1974), Recep NAZİK (1970-1972), Süleyman SEZER (1968-1969), Ahmet NAZİK (1964-1968), Ahmet YILMAZ (1963-1964), Mevlüt ÇETİN (1963), Ahmet YILMAZ (1956-1963), Ali ŞAHİN (1954-1955), Süleyman GEZER (1949-1950), Ömer GÜL (1949), Mehmet PATLAK (1947-1949) ve Mehmet KUTLU’dur (1940).

Köyün geçim kaynağı tarım ve hayvancılıktır. Köyde dane mısır başta olmak üzere elma, buğday, nohut, ayçiçeği, arpa, silajlık mısır, üzüm, şekerpancarı, çavdar, yonca, ceviz, karpuz, kuru fasulye, armut ve şeftali gibi ürünler yetiştirilmektedir.

Köyde 301,253 dekar alan nadasa bırakılmaktadır.

Köyde 850 adet büyükbaş hayvan varlığı ile 2.904 adet koyun ve 932 adet keçi olmak üzere toplam 3.836 adet küçükbaş hayvan varlığı bulunmaktadır. 260 adet arı kovanı mevcuttur.

Köyün arazi kadastrosu 19 Mayıs 1958 yılında kesinleşmiştir. Bu nedenle tapu senedi ve Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü Kayıt Sistemi’nde (TAKBİS) köyün adı “Dilbeyan” olarak kayıtlıdır.

Köyün mera ve orman varlığı bulunmamaktadır. Köyde 7,8885 hektar harmanyeri bulunmaktadır.

Köy; 3083 sayılı Sulama Alanlarında Arazi Düzenlenmesine Dair Tarım Reformu Kanunu kapsamında 7 Kasım 2012 tarihinde Bakanlar Kurulu kararı ile “uygulama alanı” ilân edilmiştir. 2013 yılında 1.897 hektar alanda başlatılan arazi toplulaştırma çalışmaları devam etmektedir.

Köyün mevkileri; Ağılönü, Ağılyolu, Akçakamış, Apilyolu, Arkaarası, Bağlar, Barın, Bentbaşı, Büyükhöyük, Büyükdüz, Büyükkır, Çalılararası, Çatalkoyak, Çaybaşı, Çoğluyolu, Değirmenyolu, Deliçay, Harmanyeri, Kızılova, Köycivarı, Köyiçi, Köyönü, Kumca, Küçük, Küçükhöyük, Küçükkır, Küçükkır civarı, Mendergümü, Mezartaşı, Mileda civarı, Miledana (Milliadana), Ortayol, Sarnıçcivarı, Şose ve Tekke’dir.

Köyde ve Esentepe bağlısında olmak üzere 2 adet kargir câmii bulunmaktadır.

Köyde ilkokul 1960 yılında devlet-halk iş birliğiyle yapılmıştır. Bugün köyün öğrencileri Esentepe’de bulunan ilk ve ortaokula taşınmaktadır.

Köy sınırları içerisinde bünyesinde anaokulu, ilkokul, ortaokul ve fen lisesi barındıran 9 bin m2 alanda ve 4 katlı bir özel okul bulunmaktadır.

Köyün medar-ı iftiharı 2 şehidi bulunmaktadır. İbrâhîm-oğlu Mustafâ (R. 1305/ M. 1889-R. 28 Teşrinievvel 1331/ M. 10 Kasım 1915) Seddülbahir Muharebesi’nde şehâdet şerbetini içmiştir.

Köy nüfusuna kayıtlı Ferhat ŞARLAK (13 Temmuz 1972-20 Temmuz 1992) Hakkari-Çukurca-Üzümlü Karakolu’nda jandarma er olarak vatanî vazifesini yerine getirirken, bölücü terör örgütü mensuplarıyla yapılan çatışmada şehit düşmüştür.

Köyün içme suyu şebekesi vardır ancak kanalizasyon şebekesi yoktur. PTT alanı ve ziraat teknisyenliği binası bulunmaktadır.

Köyde sağlık ocağı bulunmamaktadır. Köye ulaşımı sağlayan yol asfalt olup köy içi yolları parke taşı ile kaplanmıştır.

BİBLİYOGRAFYA:

Alâaddin Aköz, XVI. Asırda Lârende Kazâsı Hakkında, Osmanlı Araştırmaları XIII, İstanbul 1993, s. 99-136; Ahmet Gökhan Kaynakcı, XVII. Yüzyılın İlk Yarısında Lârende, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi) Ankara 2007, s. 49, 67; Osman Gümüşçü, XVI. Yüzyıl Lârende (Karaman) Kazasında Yerleşme ve Nüfus, Ankara 2001,  s. 51, 59, 111, 180, 182; Mehmet Çoraman, 280 No’lu Karaman Şeriye Sicili, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü (basılmamış yüksek lisans tezi), Afyonkarahisar 2011, s. 33, 96; Evliya Çelebi Seyahatnamesi Anadolu, Suriye, Hicaz (1671-1672), Maarif Vekâleti Yayınları, İstanbul 1935, c. IX, s. 311; Mehmet Yılmaz, Konya Vilâyeti’nde Muhâcir Yerleşmeleri (1854-1914), (Basılmamış Doktora Tezi), Konya 1996, s. 238; Alaattin Aköz, 323 Numaralı Karaman Şer’iyye Sicili 1897-1901 (R. 1312-1317), Konya 2012, s. 38; Doğan Koçer, Karaman Temettü’ât Defterleri, Karaman 2007, c. I, s. 66; Musa Şaşmaz, Türkiye’nin İdari Taksimatı (1920-2013), Ankara 2014, c. VIII, s. 323; Son Teşkilat-ı Mülkiye’de Köylerimizin Adları, Dahiliye Vekaleti, İstanbul 1928, s. 854; Durmuş Ali Gülcan, Karaman Mahalle, Kasaba ve Köyleri Tarihçesi, Karaman 1989, s. 136-137; Sapancalı H. Hüseyin, Karaman Ahval-i İçtimâiyye, Coğrafiyye ve Tarihiyyesi (R. 1338/ H. 1341), yayınlayan İbrahim Güler, Ankara 1993, s. 72, 73; Abdullah Uysal, Necati Alodalı, Musa Demirci, Dünü, Bugünüyle Karaman Kültür-Tarih-Coğrafya, Konya 1992, s. 129; Nazmi Selcen, Türkiye’nin Sıhhi-i İctimâi Coğrafyası Konya Vilayeti, Yayına hazırlayan ve sadeleştiren: Mehmet Karayaman, Konya 2009, s. 80; İçişleri Bakanlığı, İller İdaresi Genel Müdürlüğü, Köylerimiz (1 Mart 1968 gününe kadar), Ankara 1968, s. 120, 642; İçişleri Bakanlığı, İller İdaresi Genel Müdürlüğü, Konya İli (Bülten 65), Ankara: 1965, s. 37; Karaman Şehitleri Albümü, Karaman Şehit Aileleri Derneği, Karaman 2006, s. 66; Çalışma Raporu 2015, İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü, s. 10; https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=95&locale=tr erişim tarihi: 05.02.2016; http://karaman.gov.tr/il-mahalli-idareler-mudurlugu erişim tarihi: 19.02.2016; http://www.resmigazete.gov.tr erişim tarihi: 19.02.2016; www.msb.gov.tr erişim tarihi: 07.02.2016; https://wikipedia.org erişim tarihi: 27.01.2017; https://e-icislerigov.tr erişim tarihi: 07.02.2016; https://sonuc.ysk.gov.tr erişim tarihi: 07.02.2016; www.kubbealtilugati.com erişim tarihi: 27.01.2017; https://tr.wikipedia.org erişim tarihi: 27.01.2017.

Uğur ERKÂN.